Leaky gut – zespół nieszczelnego jelita

Zespół nieszczelnego jelita zwany jest inaczej również zespołem cieknącego jelita albo zespołem przesiąkliwego jelita, natomiast jego angielska nazwa brzmi leaky gut syndrome. Pojęcie to powstało w odniesieniu do grupy objawów, u których źródła leży zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej.

Nieszczelne jelita – o co chodzi

Zespół nieszczelnego jelita stanowi zaburzenie wynikające z:

• naruszenia bariery jelitowej;
• wzrostu przepuszczalności błony śluzowej jelit.

W konsekwencji powyższego wszelkie bakterie, toksyny bakteryjne czy np. metabolity trawienne mogą łatwiej przedostawać się z naszych jelit do krwiobiegu. Nieprawidłowości w obszarze przepuszczalności skutkują zaburzeniem homeostazy jelitowej, a tym samym rozwojem wielu schorzeń.

Z syndromem leaky gut mamy do czynienia, kiedy ścisłe połączenia między komórkami poluzowują się, przez co w warstwie nabłonka jelitowego powstają szczeliny. To właśnie przez te ostatnie zarówno bakterie, jak i inne niechciane mikroorganizmy mogą przenikać do naszego krwiobiegu. Następstwem tego procesu jest w pierwszej kolejności rozwój stanu zapalnego w jelitach. Następnie – jeżeli opisana sytuacja utrzymuje się długo – może dojść do zapalenia ogólnoustrojowego, a także nieprawidłowych reakcji (takich jak np. nietolerancje pokarmowe, liczne inne dolegliwości czy eskalacja chorób).

Bariera jelitowa i jej budowa

Barierę jelitową tworzą komórki nabłonka, które łączą ze sobą połączenia ścisłe (z ang. tight junctions). Całość wzmacnia bariera biologiczna, którą stanowi mikroflora jelit.

Bariera jelitowa pełni bardzo istotną rolę, ponieważ uniemożliwia toksynom, patogenom czy niestrawionym składnikom pokarmowym przedostawanie się do krwioobiegu. Co więcej, bakterie jelitowe odpowiadają za zwalczanie patogenów i przyczyniają się do poprawy trawienia składników pokarmowych.

W prawidłowym stanie to, co przenika przez barierę jelitową, podlega ścisłej regulacji, za co odpowiadają wyżej wspomniane połączenia ścisłe. To dzięki nim nabłonek zachowuje swoją integralność. Tkanka nabłonkowa jest swego rodzaju półprzepuszczalną barierą i pełni dwie ważne funkcje:

• umożliwia przedostawanie się przez nią takich mikrocząsteczek jak np. elektrolity, glukoza czy aminokwasy;
• zapobiega przenikaniu większych cząstek, takich jak substancje toksyczne czy np. antygeny bakteryjne i pokarmowe, mogące uaktywnić układ odpornościowy.

Krótko mówiąc: nabłonek jelitowy z jednej strony przepuszcza do naszego krwioobiegu wszystkie potrzebne naszemu organizmowi elementy, z drugiej natomiast zapobiega przenikaniu tych niepotrzebnych lub wręcz szkodliwych.

W sytuacji, gdy ma miejsce rozszczelnienie połączeń ścisłych między komórkami, powstaje zespół nieszczelnego jelita.

Czynniki o negatywnym wpływie na strukturę bariery jelitowej

Wśród czynników, które mogą przyczyniać się do rozszczelnienia struktury bariery jelitowej, wyróżniamy następujące:

• infekcje układu pokarmowego (bakterie, wirusy, grzyby);
• nieprawidłowe nawyki żywieniowe, tj. dieta w stylu zachodnim obfitująca w cukry proste oraz nadmierną ilość tłuszczu zwierzęcego, produkty wysokoprzetworzone, za niska podaż błonnika pokarmowego, a z kolei zbyt wysoka nasyconych kwasów tłuszczowych);
• stres psychiczny i fizyczny o przewlekłym charakterze;
• nadużywanie alkoholu;
• predyspozycje genetyczne;
• stosowanie (zwłaszcza w nadmiarze) niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i antybiotyków;
• chemio- i radioterapia;
• niedokrwienie jelita w przebiegu niewydolności mięśnia sercowego;
• hiperglikemia, cukrzyca typu 2 i otyłość;
• niedobór witaminy D i cynku;
• zakażenia w obrębie górnych dróg oddechowych;
• przerost drożdżaków Candida.

Objawy i skutki nieszczelności jelit

W pierwszym etapie rozszczelnienia się bariery jelitowej nasz układ immunologiczny jest jeszcze w stanie poradzić sobie ze szkodliwymi cząsteczkami, skutecznie neutralizuje je i eliminuje. Jednak jeżeli taka sytuacja trwa długo, może dojść do stanu zapalnego.

Zespół nieszczelnego jelita powoduje liczne dolegliwości. Jeżeli doprowadzi do wystąpienia określonych nietolerancji pokarmowych, możemy obserwować nasilanie się przykrych symptomów po upływie doby od spożycia nietolerowanego produktu.

Zespół leaky gut może dawać następujące objawy:

• zaburzenia ze strony układu pokarmowego (ból brzucha, biegunki, zaparcia, nudności, wzdęcia, gazy, objawy refluksu i in.);
• alergie pokarmowe;
• zmiany skórne (swędzenie, suchość skóry, wysypka, trądzik, wypryski i in.);
• zaburzenia ze strony układu nerwowego (problemy ze snem, wahania nastroju, depresja, trudności z pamięcią i koncentracją uwagi, zespół przewlekłego zmęczenia itp.);
• trudności z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, otyłość;
• bóle mięśni i stawów;
• bóle głowy, w tym migrena.

Jak sugerują wyniki niektórych badań, zespół nieszczelnych jelit nie wiąże się jedynie z różnego typu wyżej wymienionymi dolegliwościami. Wydaje się, że zaburzenie to może mieć również wpływ na przebieg wielu różnych chorób, zwłaszcza  neurologicznych (takich jak np. choroba Alzheimera) i autoimmunologicznych.

Do tych ostatnich schorzeń, dla których istnieje powiązanie z syndromem leaky gut, należą:

• choroby zapalne jelit;
• celiakia;
• cukrzyca typu 1;
• zapalenie wątroby;
• reumatoidalne zapalenie stawów;
• stwardnienie rozsiane;
• toczeń rumieniowaty.

Nieszczelne jelita – leczenie

Musimy mieć świadomość, że leczenie syndromu leaky gut może być dosyć trudne, jak i długotrwałe. W pierwszej kolejności trzeba zadbać o takie podstawowe kwestie, jak:

1. Zidentyfikowanie przyczyny wystąpienia zespołu nieszczelnego jelita – jeżeli nie wyeliminujemy głównego źródła nasilającego się zaburzenia, zmiana diety, zastosowanie ziół czy innych metod może nie przynieść oczekiwanego efektu.
2. Nauka technik radzenia sobie ze stresem, tak, aby zmniejszyć go w naszym życiu zarówno w wymiarze psychicznym, jak i fizycznym. Warto poznać i praktykować różnego typu metody relaksacyjne, w tym np. praktykę świadomego oddechu.
3. Stosowanie pełnowartościowej, dobrze zbilansowanej, zdrowej diety obfitującej w cenne witaminy i składniki mineralne.
4. Eliminacja z jadłospisu wysokoprzetworzonej żywności, w tym przede wszystkim wszelkich produktów z dużą zawartością sztucznych dodatków, barwników, konserwantów i słodzików, słodyczy, słodzonych napojów, chipsów i in.
5. Rezygnacja ze spożywania alkoholu.
6. Cenną wskazówką jest założenie dzienniczka, aby na bieżąco zapisywać w nim produkty czy posiłki, po których spożyciu zauważamy nasilanie się objawów leaky gut.

Produktami, które mogą nasilać negatywne symptomy zespołu nieszczelnego jelita, są przede wszystkim:

• gluten;
• nabiał;
• jajka;
• nasiona roślin strączkowych;
• kukurydza;
• orzechy;
• owoce morza.

Co istotne, nie wszystkie wyżej wymienione produkty mogą działać na nas szkodliwie. To jednak one najczęściej sprawiają kłopot, potęgując nieprzyjemne objawy. Jeśli tak jest, warto wyeliminować je ze swojego menu, ewentualnie choć na pewien czas ograniczyć ich spożycie.

Co sprzyja zdrowiu naszych jelit?

1. Probiotyki – sprzyjają większej stabilności połączeń ścisłych między komórkami nabłonka tworzącymi barierę jelitową. Tym samym wpływają na zmniejszenie jego przepuszczalności. Ponadto wspierają proces przywracania homeostazy ekosystemu jelit.
2. Błonnik pokarmowy wspomaga utrzymanie prawidłowej funkcji bariery jelitowej. Sprzyja wzrostowi korzystnych bakterii Bifidobacterium. Rekomendowane jest przyjmowanie błonnika rozpuszczalnego przede wszystkim w takich produktach jak siemię lniane oraz babka płesznik.

Znajdziemy go jednak również w takiej żywności jak:

• owoce oraz soki na ich bazie: np. jabłka, gruszki, banany, śliwki, morele, brzoskwinie;
• warzywa: marchew, brokuły, ziemniaki (w tym ich słodka wersja, tj. bataty), cebula;
• rośliny strączkowe, takie jak np. soczewica i fasola;
• płatki owsiane.

3. Witamina D – odpowiedni poziom witaminy D w organizmie ma w przypadku zespołu leaky gut duże znaczenie, ponieważ przyczynia się do zmniejszenia przepuszczalności jelit. Jej niedobór wpływa z kolei zarówno na skład, jak i liczebność mikrobiomu jelit, a ponadto powoduje zaburzenie integralności bariery jelitowej.

4. Cynk jest składnikiem mineralnym nieodzownym nam pod dwoma względami: potrzebujemy go, by utrzymać przepuszczalność bariery jelitowej na prawidłowym poziomie, a dodatkowo kontroluje on stan zapalny. Niedobór cynku zaburza funkcję bariery śluzówkowej, a dodatkowo może nasilać  zapalenie w komórkach nabłonkowych jelit. Zaleca się przyjmowanie cynku w formie: octanów, glukonianów lub siarczanów.

Jak jeszcze możemy poprawić stan naszych jelit?

1. L- glutamina jest aminokwasem, który dostarcza energii komórkom błony śluzowej jelit. Jeżeli jesteśmy narażeni na duży stres, wyraźnie poprawi funkcjonowanie naszej bariery jelitowej. Suplementacja tego związku stanowi skuteczny sposób, by powstrzymać nadmierną przepuszczalność jelit.
2. Kwasy omega-3 (DHA i EPA) sprzyjają integralności bariery jelitowej, a dodatkowo działają przeciwzapalnie. Do ich cennych roślinnych źródeł należą m.in. orzechy włoskie, siemię lniane, nasiona chia i olej lniany.
3. Maślan sodu – jego wartościowe działanie polega na obniżeniu poziomu stresu oksydacyjnego, hamowaniu stanu zapalnego oraz utrzymywaniu prawidłowej funkcji bariery błony śluzowej naszych jelit.
4. Do swojego codziennego jadłospisu warto dodać produkty stanowiące źródło kwercetyny. Ten flawonoid sprzyja poprawie funkcji bariery jelitowej, a znajdziemy go w jabłkach, czarnej porzeczce, borówkach, żurawinie, pomarańczach, brokułach, szpinaku, cebuli, kapuście, szpinaku czy np. papryce.
5. Zadbajmy o odpowiedni poziom witamin C i E w naszej diecie. Odgrywają one istotną rolę, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym.
6. Kurkumina jest związkiem wpływającym na zmniejszenie przepuszczalności jelit.

Podsumowanie

Choć leczenie syndromu leaky gut może okazać się trudne i długotrwałe, dbałość o zdrowie i prawidłowy stan oraz funkcjonowanie jelit stanowi bardzo ważną kwestię. Jak czytamy powyżej, zaburzenia w tym obszarze mogą powodować wiele różnorodnych dolegliwości zdrowotnych, a dodatkowo wpływać na przebieg różnych chorób.

Pamiętajmy, że podstawą leczenia zespołu nieszczelnego jelita jest zidentyfikowanie i eliminacja przyczyny zaburzeń. Wskazana jest również zmiana naszych codziennych nawyków, w tym obniżenie poziomu stresu, zadbanie o jakościowy sen, a także stosowanie wartościowej, dobrze zbilansowanej diety.

Informacje przedstawione w powyższym artykule są poradami i mają charakter poglądowy. Przed zastosowaniem prosimy o konsultację z lekarzem.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Dieta w zespole jelita drażliwego
• Kortyzol – co to jest, za co odpowiada i jak obniżyć jego poziom w organizmie
• Dieta a zdrowie psychiczne: jak jedzenie wpływa na nastrój

Źródła

1. https://biegajacydietetyk.pl/zespol-nieszczelnego-jelita-leaky-gut-syndrom-jak-sobie-z-tym-poradzic/ [dostęp: 07.04.2025]
2. https://zdrowegeny.pl/poradnik/jak-uszczelnic-przeciekajace-jelita?srsltid=AfmBOoqA6TwS0nXavanbQ91esma_GERDBh5ElgvTziradFZ9PUvmK2ig [dostęp: 07.04.2025]