Insulinooporność – do czego służy kalkulator HOMA-IR

Insulina jest hormonem, który wytwarza trzustka. Pełni kluczową rolę w metabolizmie węglowodanów, a w pewnym stopniu również tłuszczów. Za jej sprawą zachodzi transport pochodzącej z żywności glukozy (będącej naszym źródłem energii) z krwi do wnętrza komórek. Odżywia to te ostatnie, dochodzi też dzięki temu do spadku poziomu cukru we krwi. Jeżeli chodzi o poziom insuliny, jakiekolwiek odstępstwa od normy w tym zakresie – zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonu – wiążą się dla nas z różnego rodzaju problemami zdrowotnymi. Tymi, o których zazwyczaj się mówi, są cukrzyca i hipoglikemia. Najczęstszą dolegliwość powiązaną z wytwarzaniem insuliny stanowi natomiast  insulinooporność. Czym jest ta przypadłość, jakie są jej przyczyny i jakie objawy? Co to jest wskaźnik i kalkulator HOMA-IR? O tym w naszym artykule.

Metoda HOMA i wskaźnik HOMA-IR

HOMA, czyli z angielskiego the homeostatic model assessment, jest metodą stosowaną do ilościowego określania insulinoodporności. Za jej pomocą, przy użyciu określonego wzoru, wylicza się tzw. wskaźnik insulinooporności, czyli HOMA-IR (z ang. Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance). Chcąc uzyskać wynik, powinniśmy w pierwszej kolejności zbadać swój poziom glukozy i insuliny we krwi. To właśnie te dwie wartości wstawia się w odpowiednie pola kalkulatora HOMA-IR.

Dla uzyskania najbardziej miarodajnego i wiarygodnego wyniku powyższe badania zaleca się robić w godzinach porannych, będąc na czczo. Co więcej, rekomenduje się dokonanie wyliczenia wskaźnika HOMA-IR trzy, a nawet czterokrotnie. Takie powtórki warto zrobić z uwagi na podlegający wahaniom poziom insuliny. Jeśli wynik ma być pewny, określa się go na podstawie średniej ze wszystkich badań.

Jeżeli wynik testu HOMA nie przekracza 2,5, oznacza to, że insulinooporność nas nie dotyczy. W przeciwnym wypadku należy poddać się dalszym badaniom diagnostycznym.

Insulinooporność – o czym mowa?

Insulinooporność jest charakterystyczną przypadłością naszego organizmu, która polega na wytwarzaniu insuliny mimo faktu, że jej poziom we krwi jest prawidłowy lub nawet wyższy. Kiedy mamy z nią do czynienia, organizm odznacza się obniżoną wrażliwością na ten hormon. 

Następstwo produkowania przez trzustkę insuliny stanowi stałe wystawienie organizmu na ryzyko jej wysokiego stężenia. To natomiast skutkuje  poważniejszymi problemami natury zdrowotnej. Zbyt intensywna praca trzustki, a także wynikający z niej podwyższony poziom insuliny zaburzają funkcjonowanie glukagonu. Ten ostatni jest hormonem, którego jedną z funkcji stanowi spalanie tkanki tłuszczowej.

To właśnie z wyżej opisanego problemu wynika często spotykane następstwo insulinooporności, jakim jest w początkowym etapie nadwaga, a w następnym już otyłość.

Warto wiedzieć, że insulinooporność nie stanowi oddzielnej jednostki chorobowej – jest składową tzw. zespołu metabolicznego. Obejmuje on również takie przypadłości jak podwyższony poziom cukru we krwi, nadciśnienie tętnicze, otyłość, a także zaburzenia metabolizmu cholesterolu i trójglicerydów.

Insulinooporność a cukrzyca

Używanie określeń insulinooporność i cukrzyca zamiennie nie jest prawidłowe. Są to dwa odrębne pojęcia, z czego pierwsze oznacza stan, a drugie chorobę. Co jednak ważne, insulinooporność może prowadzić do cukrzycy.

Jeżeli podwyższony poziom insuliny utrzymuje się przez długi czas, wywiera to wyraźny wpływ na sposób funkcjonowania trzustki. W efekcie zaczyna się utrata przez komórki tego narządu ich właściwości wydzielniczych, co z kolei powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Następstwem jest hiperglikemia, której skutkiem może być stan przedcukrzycowy. W przypadku niepodjęcia leczenia prowadzi on często do cukrzycy typu 2. 

Insulina i jej rola w organizmie człowieka

Rola insuliny w organizmie człowieka jest nieoceniona, hormon ten odpowiada bowiem za wiele zadań. Podstawowym z nich jest uczestnictwo w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczów. Co charakterystyczne dla komórek naszego ciała, to obecność w nich specjalnych receptorów insulinowych, a do jej wydzielania dochodzi na skutek wzrostu poziomu glukozy we krwi. Cel tego procesu stanowi transport tego cukru prostego zarówno do komórek narządów wewnętrznych, jak i do naszych mięśni.

Co należy do głównych zadań insuliny? Hormon ten:

• zwiększa wychwyt aminokwasów w mięśniach, wątrobie oraz tkance tłuszczowej;
• intensyfikuje syntezę glikogenu z glukozy;
• nasila syntezę białek, glicerolu i kwasów tłuszczowych;
• aktywizuje wzrost organizmu;
• wspiera magazynowanie białka, co ma wpływ na wzrost masy mięśniowej;
• hamuje ketogenezę, co ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania zarówno naszego serca i mózgu, jak i nerek oraz mięśni;
• odpowiada za proces rozkładania glikogenu, czego celem jest przede wszystkim zapewnienie organizmowi energii, a także zdobycie tzw. substratów energetycznych (węglowodanów, tłuszczów, białek) w przypadku głodu lub intensywnego wysiłku fizycznego;
• hamuje lipolizę, czyli proces, podczas którego dochodzi do rozkładu trójglicerydów na kwasy tłuszczowe (co również umożliwia pozyskanie substratu energetycznego);
• pobudza współczulny układ nerwowy;
• hamuje katabolizm białek oraz zużywanie aminokwasów.

Przyczyny insulinooporności

Jeśli chodzi o przyczyny braku wrażliwości tkanek na insulinę, to można ich wymienić wiele. Do najistotniejszych należą jednak następujące:

• czynniki genetyczne – przede wszystkim tzw. zespół zmutowanej insuliny, który powoduje wydzielanie przez trzustkę hormonu o nieprawidłowej budowie;
• niewłaściwa ilość innych hormonów, które wytwarza organizm – wyraźnie niekorzystny wpływ na działanie insuliny wywiera podwyższony poziom kortyzolu, hormonu tarczycy, androgenów, glukagonu, a także hormonu wzrostu i parathormonu.

Jeżeli chodzi o tzw. czynniki ryzyka, do naprawdę istotnych należą nadwaga i otyłość. Jedno i drugie wiąże się z nadmiarem tkanki tłuszczowej, za sprawą czego do krwi uwalniane są wolne kwasy tłuszczowe. Stanowią one dla organizmu źródło energii – tym jednak powinna być glukoza. Jeżeli nie jest ona wykorzystana, prowadzi to do wysokiego stężenia cukru we krwi. W rezultacie tego trzustka produkuje jeszcze większe ilości insuliny.

Innym czynnikiem ryzyka jest wiek – możliwość wystąpienia insulinooporności wzrasta z jego postępem.

Dodatkowo występuje jeszcze kwestia otyłości brzusznej, która może być powiązana z insulinoopornością. Diagnozuje się ją częściej u mężczyzn niż u kobiet.

W opinii specjalistów czynniki ryzyka stanowią również:

• niedostateczna aktywność fizyczna lub jej brak;
• przyjmowanie niektórych leków, takich jak np. diuretyki tiazydowe,  glikokortykosteroidy, tabletki antykoncepcyjne i in.;
• ciąża;
• nadużywanie alkoholu;
• palenie papierosów;
• nieprawidłowa dieta obfitująca w niezdrowe tłuszcze i węglowodany proste, za to uboga w świeże warzywa i owoce.

Symptomy insulinooporności

Co charakterystyczne dla insulinooporności, to fakt, że początkowo potrafi przebiegać bezobjawowo. Jak można się domyślić, nie jest to dla nas korzystne, ponieważ przyczynia się do mocno opóźnionej diagnozy. Z tego faktu wynika z kolei późniejsze rozpoczęcie adekwatnego leczenia.

Jakie są najczęstsze symptomy insulinooporności? Często przypominają te towarzyszące innym dolegliwościom i schorzeniom. Wyróżniamy wśród nich:

• uczucie chronicznego, przewlekłego zmęczenia;
• brak energii;
• senność;
• zmienność nastroju;
• nerwowość i rozdrażnienie;
• wzmożony apetyt;
• trudność z utrzymaniem właściwej masy ciała;
• tendencja do szybkiego przybierania na wadze.

Wystąpić mogą również takie symptomy jak:

• podwyższone ciśnienie tętnicze;
• napady wilczego głodu;
• wysokie stężenie cholesterolu;
• podwyższony poziom cukru we krwi;
• problemy skórne.

Jak rozpoznać insulinooporność?

Diagnozę insulinooporności można postawić na różne sposoby.

Jedną z nich jest opisana na wstępie metoda HOMA (wyliczenie wskaźnika HOMA-IR za pomocą kalkulatora HOMA-IR), czyli ocena wrażliwości na insulinę. Pozwala ona na kontrolę, w jaki sposób organizm reaguje na ten hormon. Test cieszy się w ostatnim czasie wzrastającą popularnością, co zawdzięcza swojej prostocie. Warto wiedzieć jednak, że otrzymane tą metodą wyniki nie zawsze są jednoznaczne.

Inne badanie stanowi wykonywany doustnie test obciążenia glukozą. Metoda ta składa się z kilku etapów:

• pobranie krwi na czczo;
• przyjęcie odpowiedniej dawki glukozy;
• po upływie 2 godzin ponowne pobranie krwi.

Test pozwala poznać sposoby reagowania organizmu, tj. mierzy ilość i tempo wydzielania insuliny, a także szybkość, z jaką regulowany jest poziom cukru we krwi oraz tę, z jaką glukoza wchłaniana jest do tkanek.

Metoda klamry metabolicznej uchodzi wśród specjalistów za najbardziej skuteczną i wiarygodną. Polega na podaniu jednocześnie zarówno glukozy, jak i insuliny. Przyjmuje się je w postaci kroplówek. Specyfika badania polega na zastosowaniu modyfikowanej ilości glukozy, podczas gdy ilość insuliny pozostaje niezmienna. Metoda pozwala na naprawdę precyzyjne określenie stopnia insulinooporności, jednak stosowana jest najrzadziej. Powód stanowi jej kosztowność i mocna złożony i skomplikowany przebieg.

Leczenie

Ponieważ podstawą leczenia insulinooporności powinno być usunięcie lub złagodzenie wywołujących ją przyczyn, zastosowane sposoby kuracji mogą się od siebie różnić.

W przypadku osób z nadwagą lub otyłością pierwszorzędne znaczenie ma redukcja masy ciała, co powinno uwzględniać zarówno przejście na zdrową, prawidłowo zbilansowaną dietę, jak i wdrożenie regularnej aktywności fizycznej.

Jeżeli insulinooporność jest spowodowana zażywaniem określonych leków, lekarz – opierając się na wywiadzie i analizie wyników badań – może zadecydować o ich zmianie.

Insulinooporność może też być wywołana niewłaściwym wydzielaniem lub działaniem innych hormonów, w tym nadmiernym poziomem tych, które są przeciwstawne do insuliny. Taki przypadek wymaga podjęcia adekwatnego leczenia, które pozwoli na doprowadzenie tych związków do właściwych parametrów.

Warto mieć świadomość, że bez względu na to, co wywołało u nas insulinooporność, w zaradzeniu tej przypadłości fundament stanowi zmiana trybu i stylu naszego życia. Nieodzowne staje się podjęcie systematycznej aktywności fizycznej, która umożliwi naszym mięśniom pobranie i spalenie glukozy. Co za tym idzie, wyrównaniu ulegnie dzięki temu stężenie cukru we krwi.

Obok ruchu równie duże znaczenie ma zdrowa i dobrze zbilansowana dieta, co oznacza, że powinna obfitować w świeże warzywa i owoce, nienasycone kwasy tłuszczowe i błonnik. Tym, z czego najlepiej jest w ogóle zrezygnować, są produkty wysoko przetworzone, a także wszelkie używki.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Choroby cywilizacyjne a dieta
• Cukier – słodka trucizna czy niezbędne źródło energii?
• Węglowodany, w tym cukry – co to znaczy

Źródła

1. https://www.damian.pl/uslugi/insulinoopornosc-kalkulator-homa-ir/ [dostęp: 19.03.2025]
2. https://swiatzdrowia.pl/artykuly/co-to-jest-insulina/ [dostęp: 19.03.2025]
3. https://diag.pl/pacjent/artykuly/opornosc-insuline-czyli/#4-Diagnostyka-laboratoryjna-czyli-jak-rozpoznac-insulinoopornosc [dostęp: 19.03.2025]
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Homeostatic_model_assessment [dostęp: 19.03.2025]