Domowe sposoby na zespół niespokojnych nóg

Zespół niespokojnych nóg, znany także jako choroba Willisa-Ekboma, rozpoznano po raz pierwszy już w XVII wieku. Lekarz, który go zauważył, opisał objawy nieodpartego niepokoju oraz potrzebę poruszania nogami u doznających go osób na. Często towarzyszyły temu uciążliwe i przykre odczucia.

To schorzenie neurologiczne bywa jednak rzadko diagnozowane, w efekcie czego wielu z nas doznaje nieprzyjemnych objawów. Do najczęściej występujących należą trudności ze snem, niekomfortowe, a nawet powodujące ból wrażenia w nogach oraz przymus poruszania nimi.

Symptomy choroby zazwyczaj obserwuje się podczas spoczynku. Co charakterystyczne, mają tendencję do nasilania się wieczorem, natomiast ustępują (częściowo lub całkowicie) po wykonaniu ruchu kończyn.

 

Zespół niespokojnych nóg – co to takiego

Zespół niespokojnych nóg, czyli RLS (ang. restless legs syndrome), jest zaburzeniem ruchowym, które daje o sobie znać głównie w nocy lub podczas odpoczynku. Objawia się drętwieniem, nieprzyjemnym mrowieniem i/lub swędzeniem podudzi, które zmusza do tego, by poruszyć nogami. Ruch wiąże się z odczuciem ulgi, niestety jest ona wyłącznie chwilowa. Po zatrzymaniu się dolegliwości wracają. Czasem są na tyle silne, że chory musi wstać i przejść choć kilka kroków.

Powyższe symptomy mogą współwystępować z okresowymi ruchami nóg w trakcie snu. Noszą one miano PLMS (ang. periodic limb movement of sleep), a ich istotę stanowią niekontrolowane, powtarzające się drgania lub szarpnięciach kończyn. Osoby z bliskiego otoczenia często określają je kopaniem przez sen.

 

Przyczyny zespołu niespokojnych nóg

Dokładne przyczyny zespołu niespokojnych nóg nie zostały jeszcze w pełni poznane. Wiadomo jednak, że z chorobą wiążą się dziedziczne zaburzenia układu dopaminergicznego – mowa tu o obszarach mózgu odpowiedzialnych za produkcję i przekazywanie dopaminy. Ta ostatnia stanowi neuroprzekaźnik, pod którego wpływem znajduje się zarówno napięcie, jak i koordynacja mięśni. Ważną rolę odgrywa także zachodzący w mózgu metabolizm żelaza, ponieważ jest ono niezbędne do syntezy dopaminy.

Wyróżnia się dwie postacie zespołu niespokojnych nóg. Pierwotna forma ma podłoże genetyczne – u 40-60% pacjentów stwierdza się jej występowanie w najbliższej rodzinie. W tej wersji schorzenia wyniki badań zwykle nie wykazują anomalii. Z kolei postać wtórna rozwija się na tle innych schorzeń lub czynników, takich jak:

• niedobór żelaza i magnezu;
• anemia z powodu niedoboru żelaza;
• niewydolność nerek;
• uszkodzenia nerwów obwodowych (polineuropatie);
• stosowanie leków przeciwpsychotycznych, przeciwdepresyjnych, przeciwpadaczkowych lub przeciwwymiotnych;
• nagłe przerwanie terapii lekami nasennymi lub benzodiazepinami.

Do czynników ryzyka zalicza się również:

• choroby neurologiczne, takie jak Parkinson czy neuropatia obwodowa;
• zmiany hormonalne, np. w okresie ciąży (zwłaszcza w trzecim trymestrze) lub menopauzy;
• czynniki o charakterze środowiskowym, takie jak m.in. nadmierne spożycie alkoholu i kofeiny, palenie papierosów oraz przyjmowanie leków antydepresyjnych;
• a także problemy z krążeniem, np. żylaki.

Identyfikacja przyczyny wystąpienia zespołu niespokojnych nóg jest ważna, ponieważ może wspomóc terapię i pozwolić uniknąć stosowania leków. Dzięki temu można również wyraźnie poprawić jakość życia chorego.

Warto dodać, że zagrożenie wystąpienia zespołu niespokojnych nóg jest większe u osób, u których współwystępują przypadłości o charakterze przewlekłym w rodzaju cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych czy np. nadciśnienia tętniczego. Jest też druga strona tej sytuacji. Męczące symptomy RLS przyczyniają się do pogorszenia samopoczucia psychicznego lub problemów ze snem. To z kolei pociąga za sobą chroniczne zmęczenie, które może mieć następnie negatywny wpływ na zdrowie psychiczne, przyczyniać się do wystąpienia depresji, nadciśnienia i schorzeń układu sercowo-naczyniowego.

 

 

Zespół niespokojnych nóg i jego objawy

Dolegliwości związane z zespołem niespokojnych nóg mogą uwidaczniać się podczas dłuższego pozostawania w bezruchu – na przykład w czasie podróży samochodem. Najczęściej nasilają się pod wieczór lub w porze nocnej.

Objawy te negatywnie wpływają na jakość snu i wypoczynku – mogą utrudniać zasypianie albo ponowne zaśnięcie po wybudzeniu. W rezultacie pojawia się uczucie zmęczenia i brak energii w ciągu dnia, a także problemy z koncentracją i skupieniem uwagi.

Uciążliwe doznania zazwyczaj dotyczą nóg i pojawiają się po obu stronach ciała. Zdarza się jednak, że obejmują również ręce lub są odczuwane tylko po jednej stronie.

RLS może wystąpić u każdego, bez względu na wiek, niemniej jednak częściej dotyka kobiet. Zgodnie z szacunkami problem ten zauważa u siebie nawet 5-8% populacji – mimo to lekarze diagnozują go stosunkowo rzadko.

Jeśli chodzi o ryzyko zachorowanie, są pewne grupy, w których jest ono wyraźnie wyższe. Należą do nich:

• osoby starsze;
• osoby cierpiące na niedobór żelaza i wynikającą z niego anemię;
• kobiety w ciąży;
• pacjenci z niewydolnością nerek.

Zespół niespokojnych nóg jest schorzeniem przewlekłym, którego symptomy wykazują tendencję do intensyfikowania się wraz z postępującym wiekiem pacjenta. Warto wiedzieć, że dolegliwości niekoniecznie muszą być odczuwane każdego dnia – szczególnie we wczesnym etapie choroby mogą pojawiać się z przerwami. Zdarza się również, że ma miejsce remisja, kiedy objawy całkowicie ustępują na okres od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Z czasem jednak stają się one częstsze i coraz bardziej uporczywe.

 

Typowe objawy RLS i kryteria diagnostyczne

1. Występuje silna potrzeba poruszania nogami, często towarzysząca innym dolegliwościom opisywanym jako swędzenie, mrowienie, drętwienie, uczucie kłucia, rozdzierania czy przypominające przepływ prądu. Opisanie natury tych wrażeń bywa dla chorego trudne, co tłumaczy różnorodność określeń używanych do ich przedstawienia. Symptomy zazwyczaj lokalizują się w przedniej części podudzi, choć mogą również obejmować uda, biodra, a niekiedy także ręce lub tułów. Najczęściej występują symetrycznie, jednak zdarza się, że dotyczą tylko jednej strony ciała lub pojawiają się naprzemiennie.
2. Dolegliwości ustępują podczas wykonywania ruchu – poruszanie kończyną przynosi ulgę, jednak tylko na czas trwania aktywności. Po jej zaprzestaniu objawy powracają. Ich łagodzenie może przyjmować różne formy – od delikatnego masowania, pocierania jednej nogi o drugą, aż po silną potrzebę chodzenia. W bardziej zaawansowanych przypadkach choroby konieczne są intensywniejsze i częstsze ruchy, by uzyskać choćby chwilowe złagodzenie dolegliwości.
3. Symptomy mają tendencję do pojawiania się lub ulegania nasileniu w czasie odpoczynku. Takie trwanie w bezruchu staje się szczególnie uciążliwe w miejscu publicznym – dolegliwości mogą się potęgować na samą myśl, że trzeba pozostać nieruchomo. Co interesujące, podczas leżenia lub siedzenia przyniesie w nich ulgę angażowanie się w czynności wymagające koncentracji i wysiłku intelektualnego.
4. Dolegliwości występują zwykle w godzinach wieczornych lub nocnych – nie obserwujemy ich w ciągu dnia. Zaczynają się pod wieczór, a punkt kulminacji osiągają w momencie zasypiania. Niestety gdy zaburzenie przechodzi w poważniejszą postać, nie przebiega już według takiego schematu, a objawy mogą utrzymywać się przez całą dobę.

Z występowaniem dolegliwości RLS wiążą się również:

• utrudnione przyjęcie wygodnej, odprężającej pozycji;
• problemy z zaśnięciem i częste wybudzanie się w nocy;
• uczucie zmęczenia i brak sił w ciągu dnia;
• osłabiona zdolność koncentracji;
• pogorszenie nastroju;
• bolesne i dokuczliwe skurcze mięśni.

 

 

Zespół niespokojnych nóg – domowe sposoby

W łagodzeniu objawów zespołu niespokojnych nóg pomocne mogą być różne metody domowe. Oto praktyczne sposoby, które wspierają zasypianie i redukują dolegliwości:

1. Zachowanie zasad higieny snu – rezygnacja z intensywnego wysiłku fizycznego na kilka godzin przed snem, umiarkowane zaangażowanie intelektualne wieczorem, ustalone pory spania, powstrzymanie się od drzemania w ciągu dnia oraz unikanie zbyt obfitych i tłustych kolacji.
2. Ograniczenie używek – rezygnacja z kawy, herbaty, alkoholu i nikotyny, szczególnie w godzinach wieczornych (a najlepiej całkowicie).
3. Wykonywanie ćwiczeń izometrycznych mogących przynieść ulgę mięśniom.
4. Masaż nóg – delikatne rozcieranie i uciskanie mięśni kończyn dolnych w celu ich rozluźnienia.
5. Ciepłe kąpiele – działają rozluźniająco na mięśnie i wspomagają wyciszenie przed snem.
6. Alternatywnie do powyższego: naprzemienne kąpiele ciepło-zimne – sprzyjają poprawie krążenia i rozluźniają mięśnie.
7. Relaksacja i techniki oddechowe – wspomagają redukcję napięcia psychicznego i ułatwiają zasypianie.
8. Regularny, umiarkowanie intensywny wysiłek fizyczny – codzienny ruch sprzyja poprawie funkcjonowania układu nerwowego i krążenia.
9. Ciepłe okłady – przykładane na miejsca dotknięte dolegliwościami może przynieść ulgę.
10. Uzupełnianie niedoborów żelaza – co istotne, suplementację można przeprowadzić wyłącznie po konsultacji z lekarzem i na podstawie wyników badań.
11. Witaminy z grupy B – wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, co może łagodzić objawy RLS.
12. Suplementacja magnezu i witaminy D – niski poziom witaminy D bywa łączony z zachorowaniami na zespół niespokojnych nóg, natomiast magnez ma pozytywny wpływ na układ nerwowy.

W przypadkach, gdy objawy mają łagodny charakter i nie zaburzają codziennego funkcjonowania chorego, leczenie farmakologiczne nie jest wprowadzane. Terapia lekami rozważana jest dopiero wtedy, gdy dolegliwości znacząco utrudniają życie pacjenta. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku zespołu niespokojnych nóg nie istnieje leczenie przyczynowe – dostępne metody pozwalają jedynie na złagodzenie symptomów.

 

Jak radzić sobie z zespołem niespokojnych nóg na co dzień?

RLS jest schorzeniem przewlekłym, które nie w każdym przypadku wymaga zastosowania farmakoterapii. Co więcej, wprowadzenie leków nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Z tego powodu tak ważne jest, aby nauczyć się funkcjonować z tą dolegliwością i znaleźć własne metody łagodzenia jej objawów. Co może pomóc?

• Rozmowa z bliskimi – poinformowanie rodziny i przyjaciół o swojej sytuacji ułatwi zrozumienie naszych potrzeb i reakcji.
• Niepowstrzymywanie przymusu ruchu – lepiej unikać prób pozostawania na siłę w stagnacji.
• Zajęcie umysłu czymś angażującym – skupienie się na absorbującej czynności może odciągnąć uwagę od nieprzyjemnych dolegliwości.
• Założenie dziennika – notowanie dzień po dniu swojej diety,  aktywności, ćwiczeń oraz doznawanych objawów, co może pomóc zidentyfikować czynniki wywołujące lub łagodzące dolegliwości.
• Rozpoczynanie i kończenie dnia masażem i łagodną gimnastyką – ćwiczenia rozciągające mogą przynieść wyraźną ulgę.
• Grupa wsparcia – wymiana doświadczeń z osobami, które zmagają się z tym samym problemem, może być źródłem wiedzy i emocjonalnego wsparcia.

 

Podsumowanie

Objawy zespołu niespokojnych nóg cechuje różny poziom nasilenia – od łagodnych po znacznie utrudniające codzienne funkcjonowanie. Dobrą wiadomością jest to, że odpowiednie zmiany w codziennych nawykach i stylu życia mogą skutecznie łagodzić dolegliwości i znacząco poprawiać komfort życia. Nie rezygnujemy zatem z prób, tylko konsekwentnie wdrażajmy rozwiązania ograniczające uciążliwe symptomy.

 

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Co na bolące żylaki nóg – naturalne metody leczenia
• Cudowny sposób na bezsenność
• Sen, ruch, ćwiczenia i inne tricki, które zwiększają odporność

 

 

Źródła

1. https://diag.pl/pacjent/artykuly/zespol-niespokojnych-nog-poznaj-objawy-i-sposoby-leczenia-czy-istnieja-pomocne-domowe-sposoby/ [dostęp: 31.07.2025]
2. https://biowen.eu/zdrowie/zespol-niespokojnych-nog-rls-przyczyny-lagodzenie-objawow-suplementy-i-profilaktyka/ [dostęp: 31.07.2025]