Nerw błędny – co to takiego? Przebieg, funkcje i ćwiczenia na nervus vagus

Stanowi najdłuższy nerw w ciele człowieka. Tworzy go nawet 100 tysięcy neuronów i otacza on każdy z dużych narządów. Nerw błędny (łac. nervus vagus), bo o nim mowa, ma do przebycia w naszym organizmie naprawdę długą i zawiłą drogę. Jest X. nerwem czaszkowym i zarazem główną składową struktury autonomicznego układu nerwowego. Co ciekawe, jest on odpowiedzialny za aż 80 procent układu przywspółczulnego.

Nerw błędny rozwija się we wczesnym dzieciństwie, a kluczową rolę w tym procesie odgrywa bliski kontakt z opiekunem. Gdy dotyka on, nosi czy przytula dziecko, czuję się ono bezpieczne i wspiera to prawidłowe dojrzewanie jego układu nerwowego. Kiedy niemowlę przeżywa silne emocje i płacze, jego organizm reaguje jak na zagrożenie – potrzebuje wtedy pomocy dorosłego, by się uspokoić i wrócić do równowagi. To właśnie bliskość wspomaga działanie nerwu błędnego, który reguluje m.in. oddech, rytm serca i właściwe trawienie.

Co jeszcze wiemy o nervus vagus?

Nerw błędny – co to takiego?

Nerw błędny to najdłuższy z dwunastu nerwów czaszkowych. Biegnie od mózgu aż do narządów wewnętrznych w klatce piersiowej i jamie brzusznej, łącząc głowę z wnętrzem ciała. Jest niezwykle istotną częścią przywspółczulnego układu nerwowego, który odpowiada za odpoczynek, regenerację i przywracanie równowagi w organizmie po stresie.

To właśnie ten nerw wspiera prawidłowe funkcjonowanie wielu układów – m.in. układu odpornościowego, serca, układu pokarmowego, oddechowego oraz narządów w obrębie jamy brzusznej. Co więcej, unerwia również niektóre mięśnie i struktury w obrębie głowy, co czyni go jednym z bardziej wszechstronnych nerwów w naszym ciele. Jedną z jego kluczowych funkcji jest zdolność do wykrywania stanu zapalnego w organizmie.

Jeśli chodzi o przyczyny chorób, większość z nich ma swoje podłoże w:

• stresie chronicznym;
• stresie oksydacyjnym;
• stanie zapalnym.

Nerw błędny działa jak swoisty „czujnik” – rozpoznaje, gdy w ciele pojawia się ten ostatni, i przesyła tę informację do mózgu. Ten z kolei inicjuje wtedy adekwatną reakcję układu odpornościowego. To właśnie ta właściwość nervus vagus przyczyniła się do dużego zainteresowania tym tematem.

Przebieg nerwu błędnego

Co ciekawe, nerw błędny bywa czasem określany wędrowcem. Ma to swoje źródło we wspomnianej na wstępie długiej i zawiłej drodze, jaką pokonuje przez nasz organizm. Składa się na niego niebagatelna liczba neuronów, sięga ona bowiem nawet 100 tysięcy.

Początek nerwu błędnego zlokalizowany jest w rdzeniu przedłużonym. Kolejne etapy jego przebiegu są następujące:

• głowa;
• ucho;
• szyja;
• podniebienie miękkie;
• gardło;
• przełyk;
• krtań;
• tchawica;
• oskrzela;
• płuca;
• opłucna;
• śródpiersie;
• serce;
• osierdzie;
• żołądek;
• wątroba;
• trzustka;
• jelita, tj. jelito cienkie oraz początek jelita grubego;
• nerki;
• nadnercza;
• śledziona.

Nervus vagus składa się z czterech części – zaczyna się odcinkiem głowowym, po którym następuje szyjny i piersiowy. Czwarty zwany jest z kolei brzusznym.

Jeśli chodzi o ruch, rolą nerwu błędnego jest zapewnienie go mięśniom znajdującym się na podniebieniu, w gardle oraz krtani.

Znając rozległość i zawiłość przebiegu nerwu błędnego, możemy zdać sobie sprawę, jak wiele i jak istotnych funkcji on pełni.

Nerw błędny i jego funkcje

Około 100 tysięcy to liczba neuronów, jaka tworzy nerw błędny. Odpowiadają one za przekazywanie informacji między mózgiem a innymi narządami oraz nadzorują kluczowe procesy życiowe organizmu.

Co do podstawowej funkcji nervus vagus, to stanowi ją aktywacja przywspółczulnego układu nerwowego człowieka, nazywanego również parasympatycznym. Jest on odpowiedzialny za takie istotne aspekty jak:

• odpoczynek;
• relaksacja;
• regeneracja po doświadczeniu stresu;
• prawidłowe trawienie.

Ci z nas, u których nerw błędny funkcjonuje poprawnie, szybciej regenerują się po doznanych urazach czy stresujących sytuacjach.

Jeśli chodzi o włókna nervus vagus, to:

• aż 80% z nich przekazuje sygnały z jelit do mózgu;
• od pozostałych 20% zależą nasze podstawowe funkcje życiowe.

Do tych ostatnich zalicza się m.in. praca serca, oddychanie i proces trawienia. Nerw błędny pełni więc kluczową rolę w regulowaniu funkcjonowania całego organizmu.

Nerw X umożliwia skurcze mięśni budujących krtań, gardło oraz przełyk, co pozwala nam na przełykanie pokarmów. Ma on także swój istotny udział w funkcji mówienia.

Co ważne, reguluje pracę serca, spowalniając jego rytm, jak również przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi. W układzie pokarmowym odpowiada za złożone procesy, które pozwalają na jego prawidłowe funkcjonowanie. To m.in. jego właściwa praca zapewnia nam sprawną perystaltykę jelit, jak i wytwarzanie odpowiedniej ilości kwasu solnego.

Mówi się, jakoby jelita były naszym drugim mózgiem i faktycznie ma to swoje uzasadnienie. Chodzi przede wszystkim właśnie o nerw błędny, który odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu sygnałów między tymi organami. W związku z tym zaburzenia pracy jelit mogą bezpośrednio wpływać zarówno na nasz nastrój oraz ogólne samopoczucie, jak i nawet na rozwój problemów natury psychicznej.

Co do funkcji nerwu błędnego, to jest on również odpowiedzialny za wiele innych procesów:

• reguluje oddech;
• pełni istotną rolę w układzie immunologicznym, ponieważ zmniejsza stany zapalne;
• wspomaga pracę nerek;
• reguluje poziom glukozy;
• wspomaga organizm w walce ze stresem;
• zapobiega stanom depresyjnym;
• sprzyja redukcji objawów refluksu za sprawą usprawniania pracy przełyku;
• wyrównuje poziom żółci;
• aktywuje wydzielanie enzymów trzustki;
• wspomaga walkę z otyłością;
• działa stymulująco na uwalnianie oksytocyny;
• wpływa na zaangażowanie społeczne;
• odpowiada za odczuwanie wrażeń dotykowych.

Uszkodzenie nerwu błędnego – objawy

W przypadku uszkodzenia nerwu błędnego możemy odczuwać szereg zróżnicowanych objawów, a te mają wpływ na pracę naszego organizmu na co dzień.

Wśród najczęściej występujących symptomów wyróżniamy następujące:

1. Zaburzenia trawienia – problemy w funkcjonowaniu układu pokarmowego mogące mieć postać wzdęć, zaparć lub biegunek, wymiotów czy np. nudności.
2. Utrudnione przełykanie – w sytuacji, gdy mięśnie gardła i przełyku, za które odpowiada nerw błędny, są osłabione, może dojść do dysfagii, czyli utrudnionego połykania pokarmu.
3. Nieregularny rytm serca – uszkodzenie nerwu błędnego może prowadzić do nieprawidłowości w zakresie stymulowania serca. W efekcie możliwe staje się wystąpienie tachykardii (przyspieszonej akcji serca) lub bradykardii (wolnej akcji serca).
4. Zmiana tonu głosu – w rezultacie osłabienia mięśni krtani możemy zaobserwować u siebie zmianę tonu głosu lub chrypkę.
5. Trudności z oddychaniem – w wyniku uszkodzenia nerwu błędnego zdarzają się problemy z wyregulowaniem oddechu (np. duszności).
6. Zawroty głowy i/lub omdlenia – dysfunkcja w obrębie nerwu błędnego ma swoje przełożenie na ciśnienie krwi. To z kolei może leżeć u podstaw takich dolegliwości jak zawroty głowy i/lub omdlenia.

Co warto podkreślić, jeżeli podejrzewamy u siebie uszkodzenie nerwu błędnego, powinniśmy udać się na konsultację lekarską. Specjalista będzie mógł nie tylko przeprowadzić właściwe badania, ale i na podstawie ich wyników zaordynować adekwatne leczenie.

Zdrowy nerw błędny – odpowiednia dieta i styl życia

Aby utrzymać nerw błędny w pełni zdrowia, wystarczy zadbać o siebie poprzez stosowanie właściwej diety i prowadzenie zdrowego stylu życia. Co to oznacza w praktyce? Poznajmy kilka podstawowych zaleceń:

1. Wartościowa i dobrze zbilansowana dieta polega na jedzeniu różnorodnych posiłków. Ważne, żeby dostarczały one naszemu organizmowi błonnika, witamin (przede wszystkim z grupy B), minerałów i tzw. zdrowych tłuszczów. W swoim codziennym menu warto uwzględniać warzywa, owoce, orzechy oraz nasiona – to właśnie one powinny być jego podstawą.
2. Wyeliminowanie lub chociaż ograniczenie spożycia żywności wysokoprzetworzonej, produktów zawierających duże ilości cukrów i tłuszczów trans. Tego typu wyroby działają niekorzystnie na ogólny stan naszego zdrowia, a co za tym idzie również na nervus vagus.
3. Odpowiednie nawodnienie organizmu: dostarczanie sobie codziennie odpowiedniej ilości wody ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych oraz funkcjonowania układu nerwowego.
4. Aktywność fizyczna, tj. regularne treningi i wykonywanie umiarkowanych ćwiczeń fizycznych czy np. systematyczne spacery stymulują nerw błędny. W efekcie tego funkcjonuje on sprawniej i wydajniej.
5. Praktykowanie technik relaksacyjnych, takich jak np. trening uważności (mindfulness) czy świadome oddychanie, wykazuje skuteczność w zakresie zmniejszania poziomu odczuwanego stresu. Ten ostatni ma wyraźnie negatywny wpływ na nervus vagus.
6. Zapewnianie sobie regularnego snu o odpowiedniej długości i jakości.  Stanowi to podstawę dla właściwego zregenerowania układu nerwowego i zadbania o jego zdrowie oraz prawidłową pracę.

Nerw błędny – ćwiczenia

Nerw błędny możemy ćwiczyć, stosując naprawdę proste techniki. Najpopularniejszą z nich jest tzw. oddychanie torem przeponowym (inaczej zwane też oddychaniem dolnożebrowym). Umożliwia ono aktywowanie wszystkich mięśni oddechowych zlokalizowanych w naszej klatce piersiowej. Co więcej, wykazuje też korzystny wpływ na mięśnie dna miednicy i znajduje zastosowanie w leczeniu niejednej dolegliwości zdrowotnej. Najszybszy i widoczny efekt takiej praktyki stanowi zwolnienia tętna.

Inną skuteczną techniką jest ćwiczenie oddechowe, którego istota tkwi w napinaniu konkretnych grup mięśni (na przykład brzucha lub dna miednicy) w powiązaniu z odpowiednio prowadzonym oddechem.

Nerw błędny można też ćwiczyć w ten sposób, że robiąc określony ruch (np. skręt tułowia), synchronizujemy go z oddechem.

Jest też ćwiczenie skuteczne w przypadku doznawania napadów głodu. Stymuluje ono funkcjonowanie nervus vagus, a polega na nabraniu do ust wody i następnie oddychaniu przez 3 minuty wyłącznie przez nos.

Nerw błędny możemy też trenować za pomocą śpiewu przeponowego.

Co istotne, z doborem ćwiczeń na nervus vagus najlepiej jest zdać się na specjalistę – osteopatę lub fizjoterapeutę, który po przeprowadzeniu badania zaleci odpowiednie praktyki.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Rola świadomego oddychania
• Jak wpływa dieta na działanie mózgu?
• Po co nam wzdychanie

Źródła

1. https://admed.org.pl/blog/jak-nerw-bledny-wplywa-na-nasze-dobre-samopoczucie [dostęp: 01.07.2025]
2. https://zwierciadlo.pl/zdrowie/540006,1,nerw-bledny-funkcje-objawy-uszkodzenia-i-metody-stymulacji.read [dostęp: 01.07.2025]
3. https://spasja.pl/post/nerw-bledny-przebieg-funkcje-i-wplyw-na-zdrowie-pacjenta/ [dostęp: 01.07.2025]