Dieta na jelita – co jeść, a czego unikać przy zapaleniu?

Sposób odżywiania się w przypadku chorób jelit powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb konkretnej osoby oraz zgłaszanych przez nią dolegliwości. Nie funkcjonuje coś takiego jak jedna, uniwersalna dieta wskazana przy problemach z jelitami. Tak naprawdę jest to uzależnione od takich czynników, jak źródło schorzenia oraz występujące symptomy.

W artykule przedstawiamy przykłady diet na konkretne choroby jelit, jak i wskazówki żywieniowe dla ich dobrego funkcjonowania.

 

Dieta przy zespole jelita drażliwego

W przypadku zespołu jelita drażliwego (IBS) dietę powinno się dostosować indywidualnie do pacjenta i jego stanu. Szczególnie sprawdza się w tym wypadku prowadzenie przez chorego tzw. dzienniczka żywieniowego. Obserwacje te pomogą w określeniu, które produkty powodują złe samopoczucie i wywołują objawy. Istotne znaczenie ma również to, czy u pacjenta dominują biegunki czy może zaparcia.

Z jadłospisu należy wykluczyć składniki, które potęgują nieprzyjemne dolegliwości. Należą do nich najczęściej:

• warzywa prowadzące do wzdęć, takie jak cebula, czosnek, kapusta, kalafior, brokuły, brukselka, kukurydza oraz rośliny strączkowe;
• owoce suszone;
• niektóre spośród świeżych owoców, w tym m.in. cytrusy, jabłka i gruszki;
• wyroby z białej mąki;
• mleko i jego przetwory;
• jajka;
• drożdże;
• pikantne przyprawy;
• potrawy tłuste i smażone;
• jedzenie typu fast food;
• kawa.

Warto mieć przy tym na uwadze, że organizm każdego człowieka reaguje inaczej. Dlatego tak ważne jest, aby uważnie obserwować swoje ciało i na tej podstawie eliminować jedynie te składniki, które rzeczywiście nasilają przykre objawy.

 

Żywienie przy zapaleniu jelit

W przypadku stanów zapalnych błony śluzowej jelit i żołądka rekomenduje się stosowanie diety łatwostrawnej. Do jej niewątpliwych zalet należy w tej sytuacji przede wszystkim nieobciążanie układu trawiennego, a także wsparcie prawidłowego tempa przemiany materii. Osoby zmagające się z tego typu dolegliwościami potrzebują często większej ilości składników odżywczych. Z tego powodu ważne jest, aby ich codzienne menu było pełnowartościowe i dostarczało organizmowi wszystkich niezbędnych elementów do prawidłowego działania.

 

Dieta łatwostrawna – co warto w niej uwzględnić?

Stosując dietę lekkostrawną, należy ograniczyć spożycie błonnika – zwłaszcza jego frakcji nierozpuszczalnej – oraz unikać produktów pobudzających wydzielanie soków żołądkowych i tych, które spowalniają trawienie.

Aby jak najmniej obciążać układ pokarmowy, warto sięgać po takie metody obróbki kulinarnej jak:

• gotowanie w wodzie;
• gotowanie na parze;
• duszenie bez wcześniejszego obsmażania;
• pieczenie w naczyniach żaroodpornych, pergaminie lub folii – bez użycia tłuszczu.

Z diety należy wykluczyć produkty obfitujące w błonnik pokarmowy, długo trawione, przyspieszające ruchy jelit i przyczyniające się do wzdęć. Szczególnie niewskazane są potrawy tłuste i wędzone, smażone, a także rośliny strączkowe i alkohol.

 

Dieta wspierająca jelita po antybiotykoterapii

Stosowanie antybiotyków zaburza równowagę mikrobioty jelitowej. Niestety leki te niszczą nie tylko chorobotwórcze drobnoustroje, ale też pożyteczne bakterie zasiedlające układ pokarmowy. Dlatego po zakończeniu kuracji antybiotykowej istotne jest zadbanie o odbudowę prawidłowej flory jelitowej.

W regeneracji tej ostatniej pomocne będzie regularne spożywanie naturalnych źródeł probiotyków, takich jak:

• kiszona kapusta;
• ogórki kiszone;
• zakwas z buraków;
• kimchi;
• tempeh;
• kombucha.

 

 

Jakie produkty wspierają perystaltykę jelit?

Zalecenia dietetyczne przy schorzeniach jelit muszą być każdorazowo dostosowane do konkretnego przebiegu choroby oraz występujących objawów. Nie da się wskazać uniwersalnych produktów odpowiednich dla wszystkich. Inne zalecenia żywieniowe obowiązują przy przeroście bakteryjnym jelita cienkiego (SIBO), a inne przy chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy. Dlatego dieta przy problemach jelitowych zawsze powinna być ustalana indywidualnie, w zależności od potrzeb danej osoby.

Układając jadłospis wspomagający pracę jelit, często sięga się po produkty, które pobudzają ich perystaltykę. Do takich pokarmów należą:

• produkty o wysokiej zawartości włókna pokarmowego – szczególnie błonnika nierozpuszczalnego – jak np. grube kasze (gryczana, jęczmienna), otręby pszenne, pieczywo razowe z dodatkiem otrąb, chleb graham, chrupki, kasza jaglana, ryż brązowy, płatki owsiane, płatki kukurydziane, mąka razowa;
• niewielkie ilości warzyw i owoców – zwłaszcza tych o kwaśnym smaku, które zawierają naturalne kwasy organiczne, np. papryka czy buraki ćwikłowe; warzywa (oprócz wzdymających) i owoce mogą być spożywane w każdej postaci – zarówno świeże, jak i suszone (m.in. śliwki, figi i rodzynki) – i w każdej formie: soków, nektarów, przetworów czy przecierów;
• produkty sprzyjające fermentacji w jelitach, takie jak: miód, kompot z suszonych śliwek, naturalne soki owocowe (jabłkowy, gruszkowy, z winogron), oliwa z oliwek, inne oleje roślinne, surówki oraz siemię lniane przygotowane w formie kleiku (poprzez zalanie gorącą wodą zmielonych ziaren siemienia);
• gazowana woda mineralna;
• zimne napoje i potrawy, ostro przyprawione;
• lekkie wywary, takie jak buliony i rosoły.

 

Produkty, które spowalniają perystaltykę jelit

Do grupy pokarmów, które z kolei mogą hamować pracę jelit i spowalniać ich perystaltykę, zalicza się m.in.:

• napoje o właściwościach ściągających, zawierające garbniki – takie jak napar z suszonych czarnych jagód czy mocna czarna herbata;
• gorące napoje;
• produkty z dużą zawartością skrobi – np. białe pieczywo, mąka ziemniaczana, biały ryż, kasza manna oraz kluski;
• potrawy o konsystencji galarety, np. kisiel czy dania z dodatkiem żelatyny;
• owoce i warzywa z dużą zawartością błonnika rozpuszczalnego, tj. pektyny – w szczególności banany, dynia, marchew oraz tarte jabłka;
• pokarmy powodujące wzdęcia – np. rośliny strączkowe (fasola, groch, bób) oraz warzywa kapustne;
• pokarmy suche;
• słodycze, zwłaszcza te z zawartością kremu.

Co charakterystyczne dla osób cierpiących na schorzenia jelit, nierzadko dokucza im również obniżony apetyt. Z tego powodu szczególnie ważne jest, aby ich posiłki nie tylko dobrze smakowały, ale również atrakcyjnie się prezentowały.

Dobrym nawykiem jest sięganie po produkty sezonowe. Warto poznać bliżej właściwości owoców i warzyw, w tym zorientować się, które z nich najlepiej wprowadzać do swojej diety wiosną, a które latem czy inną porą roku.

 

Produkty niewskazane przy chorobach jelit

Odpowiednio skomponowany jadłospis ma w przypadku schorzeń jelitowych kluczowe znaczenie. To, co trafia na talerz, powinno być dostosowane do konkretnego rodzaju choroby, dominujących objawów (takich jak biegunki lub zaparcia), ogólnego stanu pacjenta oraz ewentualnych chorób towarzyszących. Abstrahując od indywidualnego podejścia, istnieją jednak grupy produktów, które w większości przypadków nie będą dobrze tolerowane przez osoby z problemami jelitowymi. Należą do nich:

• dania mocno przyprawione, ostre potrawy, które mogą dodatkowo drażnić układ pokarmowy;
• żywność wysokoprzetworzona, zawierająca sztuczne dodatki i konserwanty;
• posiłki tłuste i ciężkostrawne, duże porcje;
• słodycze i wyroby cukiernicze, zaburzające równowagę mikroflory;
• napoje zawierające kofeinę, które stymulują jelita i mogą powodować dyskomfort;
• alkohol, który działa drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego.

 

Dieta w przypadku choroby wrzodowej jelit

Przy wrzodach żołądka oraz dwunastnicy główny nacisk w leczeniu kładzie się na odpowiednią farmakoterapię. Dieta w tym czasie pełni funkcję wspomagającą i powinna opierać się na produktach lekkostrawnych, z wykluczeniem składników, które pobudzają wydzielanie kwasu żołądkowego. Zalecanym sposobem odżywiania się jest jadłospis skomponowany z pokarmów pełnowartościowych. Dieta musi dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych: białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i minerałów – zgodnie z normami żywieniowymi dla osób zdrowych.

Jeżeli chodzi o chorobę wrzodową jelit, warto ograniczyć spożycie produktów i potraw, które pobudzają żołądek do zwiększonej pracy wydzielniczej. Zalicza się do nich np.:

• treściwe buliony i rosoły;
• mocne wywary warzywne i grzybowe;
• galarety;
• napoje gazowane, kwaśne;
• nierozcieńczone soki owocowe i warzywne;
• alkohol;
• naturalna kawa i mocna herbata;
• żywność wędzona i marynowana;
• potrawy smażone lub pieczone w tłuszczu;
• dania intensywnie przyprawione oraz produkty o wysokiej zawartości soli.

W chorobie wrzodowej jelit istotną kwestią stanowi indywidualne podejście – należy uważnie obserwować, jak organizm reaguje na poszczególne produkty i eliminować z diety te, które nasilają przykre objawy.

Jeśli chodzi o przygotowanie posiłków, najlepiej wybierać metody, które nie obciążają układu pokarmowego. Do najbezpieczniejszych technik kulinarnych należą:

• gotowanie w wodzie;
• gotowanie na parze lub w urządzeniach typu kombiwar/parowar;
• duszenie, ale bez wcześniejszego obsmażania.

W codziennym jadłospisie warto uwzględnić zupy kremy, warzywa w rodzaju dyni, cukinii, kabaczka, szpinaku czy szparagów, a także owoce – miękkie, soczyste i bez skórki, np. banany lub brzoskwinie. Najbardziej wskazaną formą podania jest natomiast rozdrobnienie (przetarcie), po ugotowaniu. W takiej postaci pokarmy te są łatwiejsze do strawienia.

 

 

Dieta w zapaleniu uchyłków jelita grubego

Ze względu na różnorodność objawów, jakie mogą występować przy uchyłkowatości jelita grubego, nie istnieje w tym przypadku jeden uniwersalny schemat żywieniowy odpowiedni dla wszystkich. Sposób odżywiania powinien być dostosowany indywidualnie – odpowiednio do aktualnej fazy choroby oraz występujących dolegliwości.

 

Produkty zakazane przy uchyłkach

Mimo braku uniwersalnego sposobu żywienia w przypadku uchyłków jelit, udało się zidentyfikować kilka kluczowych czynników ryzyka. Są to produkty, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania lub pogarszać stan zdrowia osób już zmagających się z chorobą. Jako niewskazane wymienia się przede wszystkim:

• czerwone mięso, zwłaszcza w wersji przetworzonej (np. wędliny);
• tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, takie jak smalec czy śmietana;
• produkty zbożowe o wysokim stopniu przetworzenia, np. słodkie bułki, drożdżówki, wypieki cukiernicze;
• cukry proste, w szczególności te zawarte w słodyczach i słodzonych napojach.

Dobrze jest ograniczyć dania smażone oraz pieczone z dużym dodatkiem soli i tłuszczu. Z dostępnych danych wynika, że w profilaktyce i wspieraniu leczenia choroby uchyłkowej jelit korzystniejsze efekty przynosi dieta roślinna.

 

Dieta przy zapaleniu uchyłków jelita grubego

Przeważającej liczbie osób cierpiących na zapalenie uchyłków jelita grubego, zwłaszcza gdy towarzyszy mu ból brzucha lub gorączka, zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej. Konsystencja potraw musi być dostosowana do indywidualnych możliwości chorego oraz jego aktualnego stanu zdrowia.

Ze względu na często występujące dolegliwości trawienne istotne jest, aby chory jadł bez pośpiechu i spokojnie, dokładnie przeżuwając każdy kęs. Rekomendowanymi metodami przygotowywania potraw jest gotowanie w wodzie lub na parze, ewentualnie duszenie.

 

Co najlepiej jeść przy uchyłkach jelita grubego?

W diecie chorego z uchyłkami jelit warto jest uwzględnić:

1. Warzywa i owoce w różnorodnych formach – surowe, przecierane, duszone, zupy. Stanowią one dobre źródło błonnika rozpuszczalnego, który wspomaga pracę jelit.
2. Płatki owsiane i owsiankę – dostarczają beta-glukanów o korzystnym wpływie na florę jelit.
3. Zdrowe koktajle na bazie warzyw i owoców – lekkie, odżywcze i łagodne dla układu pokarmowego.
4. Ziemniaki, kasze i ryż po ugotowaniu i wystudzeniu – zawierają skrobię oporną, która wspiera wzrost korzystnych bakterii jelitowych.
5. Rośliny strączkowe – bogate w błonnik rozpuszczalny, bezcenny w diecie osób z uchyłkami.
6. Kleik z siemienia lnianego – najlepiej przygotowany ze zmielonych ziaren; działa osłaniająco i łagodząco na jelita.
7. Produkty bogate w probiotyki, prebiotyki i synbiotyki, np. fermentowane i kiszonki – wspierają równowagę mikroflory jelitowej.

Jak wykazały badania naukowe, najlepsze efekty w leczeniu i zapobieganiu zaostrzeniom choroby uchyłkowej daje dieta bogata w błonnik pochodzący z warzyw i owoców. Udowodniono, że osoby spożywające tę jego postać w większej ilości rzadziej trafiają do szpitala z powodu pogłębienia dolegliwości. 

Warto również pamiętać o dostarczaniu sobie w diecie węglowodanów złożonych, np. w postaci pieczywa pszennego, graham lub pszenno-żytniego, a także drobnych kasz (takich jak manna, jaglana, kuskus, kukurydziana) oraz białego ryżu.

Uzupełnieniem diety mogą być niewielkie ilości zdrowych tłuszczów, które wspomagają wchłanianie rozpuszczalnych w nich witamin. Polecana jest zwłaszcza oliwa z oliwek, olej lniany czy olej rzepakowy tłoczony na zimno.

 

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Przywra trzustkowa i jelitowa – leczenie naturalne
• Leaky gut – zespół nieszczelnego jelita
• Dieta w zespole jelita drażliwego

 

 

Źródła

1. https://www.wygodnadieta.pl/blog/dieta-jelitowa [dostęp: 13.10.2025]
2. https://posilkiwchorobie.pl/rekonwalescencja/po-ciezkiej-chorobie/uchylki-jelit-co-jesc-a-czego-unikac/ [dostęp: 13.10.2025]
3. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/nieswoiste-choroby-zapalne-jelit-zalecenia-zywieniowe/ [dostęp: 13.10.2025]
4. https://stylzycia.polki.pl/zywienie/uchylki-jelita-grubego-co-najlepiej-jesc-jadlospis-i-zasady-diety-w-uchylkowatosci/ [dostęp: 13.10.2025]