Pisanie odręczne w korzystny sposób pobudza pracę mózgu – przyczynia się do poprawy pamięci, ułatwia skupienie i sprzyja trafniejszemu doborowi słów przy wyrażaniu myśli. Jak pokazują badania naukowe, pisanie na klawiaturze nie wiąże się z takimi efektami.

Eksperci podkreślają, że podczas pisania ręcznego w mózgu powstaje znacznie więcej połączeń nerwowych niż podczas wykorzystania do tego celu klawiatury. Według naukowców regularne, każdego dnia, robienie ręcznych zapisków – wystarczą choćby krótkie notatki – poprawia zdolność koncentracji i zapamiętywania, a także wspiera proces uczenia się.

We współczesnych czasach coraz częściej sięgamy jednak po urządzenia elektroniczne, które wypierają tradycyjny długopis i papier. Zarówno uczniowie w szkołach, jak i studenci zdecydowanie rzadziej muszą pisać odręcznie, a argumentów za tym trendem nie brakuje: pisanie na klawiaturze jest szybsze, a biegłość w obsłudze komputera stanowi dziś podstawową kompetencję zawodową. 

Mimo to, po okresie odchodzenia od ręcznego pisania, w placówkach oświatowych w takich krajach jak Szwecja, Norwegia czy Włochy ponownie wprowadzono i ćwiczy się tę sztukę. Co więcej, obowiązuje również wymóg samodzielnego sporządzania prac w tej formie. To naturalne, biorąc pod uwagę liczne dowody naukowe potwierdzające korzyści płynące z tej praktyki.

Już sam proces przelewania myśli na papier i odręcznego notowania jest doskonałym treningiem dla mózgu. Ma on wartość tym bardziej, że zdobyte tą drogą umiejętności wiążą się z pozytywnymi, długofalowymi efektami. Nasza pamięć polepsza się, wzrasta koncentracja, jesteśmy też bardziej kreatywni.

 

Pisanie odręczne wspiera umiejętności selekcjonowania i syntezowania informacji

Opublikowane w czasopiśmie „Trends in Neuroscience and Education” wyniki badań potwierdzają, że pisząc odręcznie, intensywnie trenujemy nasz mózg. Czynność ta aktywuje w jednym czasie obszary, które odpowiadają za takie procesy jak:

• percepcja wzrokowa;
• precyzja ruchów;
• przetwarzanie bodźców zmysłowych.

Świadczy to o wielowymiarowości pisanie ręcznego, angażującego znacznie więcej niż tylko sieć neuronów odpowiadającą za motorykę dłoni.

Zalety zapisków odręcznych nie wiążą się jednak tylko z poprawą pamięci i zdolności skupienia uwagi. Pisanie ręczne wspiera również rozwój umiejętności związanych z funkcjami języka i czytaniem. Dowiodły tego badania naukowe przeprowadzone na dzieciach. Okazało się, że tym z nich, które piszą ręcznie lub choćby uczą się tej sztuki, łatwiej przychodzi zapamiętywanie liter, a w konsekwencji szybciej i sprawniej opanowują czytanie. Ta forma pisania sprzyja usprawnieniu koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dzięki niej jesteśmy też w stanie głębiej przetwarzać informacje.

W odróżnieniu od szybkiego stukania w klawiaturę odręczne notowanie wymaga dokonywania wyboru i przetwarzania treści – syntezujemy i selekcjonujemy informacje. Dzięki temu zapisywany tekst staje się dla nas bardziej zrozumiały i na dłużej utrwala się w pamięci.

Co ciekawe, podczas pisania ręcznego aktywacji ulegają również te obszary mózgu, które biorą udział w procesie rozwiązywania zadań z matematyki. Jakie to ma przełożenie na praktykę? Osoby piszące odręcznie wykazują lepsze zrozumienie jeśli chodzi o zadania z treścią, a także sprawniej idzie im wykonywanie obliczeń z arytmetyki.

Nie można też pominąć emocjonalnego aspektu pisania. Sam proces kreślenia liter ma działanie kojące – odstresowuje nas i wspiera regulację emocji. Nawyk prowadzenia dziennika czy też robienie zapisów w pamiętniku możemy traktować jako formę terapii. Ruch dłoni, który powtarzamy i wykonujemy w pewnym rytmie, wyraźnie nas uspokaja. Natomiast zapisywanie swoich myśli – określane przelewaniem ich na papier – wspomaga ich uporządkowanie i pozwala nabrać dystansu do codziennych trudności.

 

 

Odręczne pisanie – aktywność pobudzająca różne obszary mózgu i układu nerwowego

Za kreśleniem liter, które układają się w słowa i zdania, stoją złożone procesy rozwijane już od najwcześniejszych lat życia. Pisanie to znacznie więcej niż mechanicznie stawiane znaki – to czynność wymagająca współpracy licznych sieci neuronowych i całego układu nerwowego.

Po to, by dziecko pisało w sposób płynny, w pierwszej kolejności musi posiąść inne zdolności. Należą do nich:

• planowanie ruchów;
• kontrola napięcia mięśni;
• utrzymywanie właściwej postawy;
• koordynacja pracy oczu i rąk.

Rozwój mózgu w znacznym stopniu opiera się na wzorcach ruchowych. Dzięki tworzeniu nowych połączeń nerwowych zwiększa się jego neuroplastyczność, co przekłada się m.in. na łatwiejsze przyswajanie wiedzy.

Począwszy od najmłodszych lat dzieci doskonalą swoje umiejętności motoryczne – zarówno w zakresie tzw. małej, jak i dużej motoryki. Ich początki to proste czynności, po których następują bardziej skomplikowane, by z czasem przejść do precyzyjnego pisania i kaligrafii. Proces ten jest nieprzerwanym ćwiczeniem dla ich dłoni. W wyniku wykonywanych ruchów aktywizowana jest kora ruchowa. Czynność pisania pobudza obszary mózgu odpowiadające za takie aspekty jak:

• przetwarzanie bodźców zmysłowych;
• pamięć sekwencyjna;
• koordynowanie oraz regulowanie emocji.

Inaczej niż jest przy pisaniu na klawiaturze, przy posługiwaniu się długopisem, piórem lub ołówkiem, by zanotować coś odręcznie, angażowane są liczniejsze obszary mózgu. Efekt stanowi silniejsze pobudzenie naszej kreatywności. Zostało to potwierdzone w badaniach z użyciem elektroencefalografu (EEG): kiedy piszemy ręcznie, pojawia się obraz w postaci bardziej rozbudowanych i zsynchronizowanych wzorców aktywności mózgowej. Poza ośrodkami odpowiedzialnymi za ruch aktywacji ulegają również te związane z przetwarzaniem w zakresie wzroku, sensoryki i pamięci.

Kiedy piszemy przy użyciu klawiatury, stanowi to aktywność w większym stopniu automatyczną i powtarzalną. Z uwagi na swoją monotonność nie aktywizuje ona tylu i tak zintegrowanych obszarów mózgu. Z kolei podczas zapisywania odręcznego dochodzi do rozwoju pamięci motorycznej i sensorycznej – każdą bez wyjątku literę cechuje bowiem niepowtarzalny kształt. Do nakreślenia każdej z nich potrzebny jest określony i precyzyjny ruch dłoni, który utrwala pamięć motoryczna). 

Co istotne przy pisaniu odręcznym, towarzyszą temu określone odczucia – zdajemy sobie sprawę z faktury papieru, czujemy nacisk długopisu i delikatny opór, jaki stawia on pod naszymi palcami.  Dostarcza nam to bodźców zmysłowych, które zostawiają zróżnicowany i intensywny ślad pamięciowy – trwalszy niż kiedy piszemy na klawiaturze. W tym ostatnim przypadku, bez względu na to, który klawisz naciskamy, ruszamy palcem w praktycznie identyczny sposób.  Sprawia to, że stymulacja poznawcza jest znacznie słabsza.

 

Pisanie odręczne – cenna umiejętność, o którą warto dbać

Biorąc wzgląd na to, w jak pozytywny sposób pisanie ręczne wpływa na  naszą pamięć, koncentrację, zapanowanie nad emocjami i porządkowanie myśli, dobrze jest poświęcać tej aktywności choć chwilę dziennie. Znajdźmy na nią choć kilka minut nawet w przypadku, gdy jesteśmy mocno zabiegani. Niech to nie będzie tylko zapisanie listy zakupów czy zadań na jutro – utrwalajmy też nasze doznania, emocje czy wspomnienia, np. w dzienniku.

Często zapominamy, że nasze uczucia nie istnieją w oderwaniu od ciała. Są z nim ściśle powiązane poprzez układ nerwowy, który wpływa na sposób, w jaki odczuwamy i reagujemy.

Jak dowiodły wyniki badań neurobiologicznych, przelewanie swoich emocji na papier prowadzi do zmniejszenia aktywności ciała migdałowatego. Jest to część mózgu odpowiadająca za reakcje stresowe, lęk i panikę. Aktywność ta zwiększa też dodatkowo naszą odporność na stres i umożliwia przebudowę połączeń neuronowych.

 

 

To jednak nie wszystko, jednocześnie dochodzi bowiem do aktywizacji kory przedczołowej, która odpowiada za takie aspekty jak:

• logiczne myślenie;
• refleksja;
• samokontrola.

Trudno więc przecenić korzyści płynące z prowadzenia dzienników czy pamiętników w formie odręcznej.

Choć rozwój technologii skłania wiele osób do rezygnacji z tradycyjnego pisania, warto dopasować formę notowania do celu i sytuacji. W wielu zawodach, zwłaszcza biurowych, ręczne pismo ustąpiło miejsca klawiaturze, a lekcje kaligrafii zniknęły z programów szkolnych.

Jednocześnie jednak można zaobserwować powrót zainteresowania pisaniem odręcznym i rosnącą świadomość jego zalet. Coraz więcej osób sięga po notesy, prowadzi dzienniki, tworzy notatniki czy traktuje kaligrafię jako formę relaksu i twórczego wyrazu. Kierują się płynącymi z tego korzyściami, ale też doceniają płynącą z tej aktywności przyjemność.

Wiedza o neuropsychologicznych pozytywach płynących z pisania ręcznego powoduje, że w niektórych krajach – m.in. w Norwegii, Finlandii czy Stanach Zjednoczonych – powraca ono do szkół jako narzędzie wspierające rozwój poznawczy i proces uczenia się. Zauważa się ponadto wzrost popularności tzw. notesów hybrydowych, stanowiących połączenie tradycyjnego pisma z technologią cyfrową.

Kiedy mowa o przyszłości, nasuwa się wniosek, że jej istotą nie będzie wybór jednej formy kosztem drugiej, lecz ich umiejętne łączenie. Pisanie przy użyciu klawiatury jest i będzie wskazane wszędzie tam, gdzie znaczenie ma tempo i łatwość edytowania tekstu. Z kolei pisanie ręczne zachowa swoją wyjątkową rolę jako środek wspierający naukę, kreatywność i równowagę emocjonalną. Aktywność ta wyróżnia się pod względem stymulacji naszego mózgu, dlatego dobrze jest oddawać się jej regularnie, bez względu na postęp technologiczny.

 

Podsumowanie

Pisanie odręczne stanowi istotne wsparcie dla naszej koncentracji i umiejętności czytania ze zrozumieniem. Pobudza twórcze myślenie, a także pomaga klarownie formułować myśli i budować logiczne wypowiedzi.

Zgodnie z opinią psychoterapeutów ręczne zapisywanie na papierze trudnych czy stresujących doświadczeń, wliczając w to traumy, pomaga w radzeniu sobie z emocjami i sprzyja wewnętrznemu uspokojeniu. Z kolei obserwacje immunologów pozwoliły wysnuć wniosek, że ta forma ekspresji jest w stanie nawet wspomóc funkcjonowanie układu odpornościowego.

Badania naukowe dowodzą również, że notując ręcznie listę zadań czy np. postanowienia, zwiększamy szansę na ich realizację. Zapis odręczny sprzyja temu bardziej niż spisanie tego samego na komputerze lub w aplikacji. Eksperci zachęcają więc, by każdego dnia poświęcić chwilę na pisanie – minimum jednej strony – ten prosty nawyk przynosi wymierne korzyści dla umysłu i emocji.

 

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich – co daje czytanie
• Jak odżywiać się dla zdrowia mózgu i lepszego samopoczucia?
• Jak poprawić pamięć i koncentrację? Sprawdzone metody

 

 

Źródła

1. https://kobieta.rp.pl/psychologia/art43225631-rezygnacja-z-pisania-recznego-szkodzi-kondycji-ukladu-nerwowego-oto-co-sie-z-nim-dzieje [dostęp: 04.11.2025]
2. https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C100343%2Cpisanie-reczne-poprawia-pamiec-i-pomaga-sie-uczyc.html [dostęp: 04.11.2025]