Choć uzależnienie od mediów społecznościowych jest stosunkowo nowym zjawiskiem społecznym, dotyka ono coraz większej liczby zarówno młodych, jak i starszych osób. Wynika to zarówno z ogromnego postępu technologicznego, jaki miał miejsce w ostatnich latach, jak i wyraźnej i znaczącej zmianie, jaka zaszła w dotychczasowych formach spędzania przez nas wolnego czasu. Wzrastająca powszechność social mediów, jak i używanie ich w sposób nieumiejętny okazało się jednak stanowić duże zagrożenie. Coraz częściej wiąże się z uzależnieniem, czyli nadmiernym korzystaniem z platform społecznościowych.

Co oznacza ta nadmiarowość? To, że przeglądanie aktualności, czyli tzw. scrollowanie, publikacja zdjęć i różnorodnych treści czy np. komunikacja z innymi użytkownikami zajmuje nam bardzo dużo czasu. Tyle, że zakłóca to nasze codzienne życie i rzeczywiste (w odróżnieniu od wirtualnych) relacje interpersonalne. Ignorujemy wszelkie inne aktywności i zobowiązania.

Konieczne jest uświadomienie sobie, że uzależnienie od mediów społecznościowych nie stanowi tylko prostego problemu natury technologicznej. Niestety nie, jest bowiem złożonym zjawiskiem zarówno społecznym, jak i psychologicznym.

Jakie ma zatem objawy? Jakie pociąga za sobą skutki? I wreszcie: jak leczyć uzależnienie od social mediów? Zapraszamy do lektury artykułu.

Definicja uzależnienia od mediów społecznościowych

Uzależnienie od mediów społecznościowych jest rodzajem tzw. zależności behawioralnej, co znaczy, że współwystępuje z patologicznymi reakcjami i zachowaniami. Bazując na definicji Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), stanowi zaburzoną relację między określonym typem zachowania lub doświadczenia, które:

• wyraźnie wpływa na zmianę nastroju,
• a także pociąga za sobą patologiczne następstwa w życiu osoby uzależnionej.

Uzależnienie od mediów społecznościowych jest stanem, w którym korzystanie z social mediów staje się wręcz sednem życia dotkniętej nim osoby, priorytetem, wokół którego kręci się reszta spraw. Może to prowadzić do wysoce negatywnych skutków. 

Statystyki dotyczące uzależnienia od mediów społecznościowych

Nie ulega wątpliwości, że media społecznościowe stanowią atrakcyjną formę spędzania wolnego czasu. Nie ruszając się z domu, możemy poznać i komunikować się z ludźmi z całego świata. Ta atrakcja może jednak pociągnąć za sobą poważne ryzyko. 

Z uwagi na coraz większą powszechność mediów społecznościowych i korzystania z nich w nadmierny sposób zjawisko to poddaje się już badaniom naukowym. Wynika z nich m.in., że odsetek młodych osób dotkniętych tym uzależnieniem jest już naprawdę znaczący. Mniej więcej 30% nastolatków przyznaje, że aktywność na platformach społecznościowych zajmuje im ponad 3 godziny dziennie.

Dodatkowo nie dość, że rok po roku obserwuje się wzrastającą liczbę uzależnień od social mediów, to jeszcze odnotowywane są one w coraz młodszych grupach wiekowych. Nie jest jednak tak, że osoby starsze pozostają obojętne na wpływ portali społecznościowych. Wręcz przeciwnie, bowiem uzależnienia coraz częściej dotyczą również dorosłych.

Z powyższego wynika, że tak naprawdę każdy powinien być pod tym względem ostrożny. Do uzależnienia może dojść u wszystkich, niezależnie od naszego wieku, płci czy też takich aspektów jak poziom wykształcenia czy miejsce zamieszkania. Aczkolwiek jeśli chodzi o statystykę, wskazuje ona częstsze logowanie się do sieci społecznościowych kobiet. Panie spędzają na tym ponadto również więcej czasu.

Odnosząc się do kolejnych badań naukowych, to wskazały one na zależność między dłuższym przebywaniem w wirtualnym świecie a doświadczaniem w większym stopniu problemów natury psychicznej, takich jak np. różnego rodzaju lęki czy depresja.

Badania wykazały również jeszcze jedno istotne powiązanie. Chodzi o silny związek między uzależnieniem od mediów społecznościowych a poziomem naszej samooceny, jak i określonymi cechami osobowości. W tym kontekście zaobserwowano, że osoby o niższej samoocenie, a także wyższym poziomie ekstrawersji mają większe tendencje do popadnięcia w nałóg korzystania z social mediów.

Rozważając temat uzależnienia od mediów społecznościowych, warto poznać stosowane przez platformy mechanizmy psychologiczne, które mają za zadanie przyciągać (i zatrzymywać) użytkowników. Należą do nich:

• powiadomienia o aktywności znajomych;
• algorytmy rekomendacji;
• elementy gamifikacji (czyli wykorzystania elementów gier oraz technik do ich projektowania w obszarze niezwiązanym z grami).

Mechanizmy te powodują, że użytkownicy mediów społecznościowych czują niejako przymus, by regularnie logować się i wchodzić w interakcje. W efekcie dochodzi do tego, że wielu z nas nie zdaje sobie nawet sprawy z faktu, w jaki sposób czas spędzany na platformach wpływa na nasze życie. Ten impakt bywa na tyle duży, że pociąga za sobą pogorszenie relacji z najbliższymi i izolację społeczną.

Objawy uzależnienia od mediów społecznościowych

Wśród objawów uzależnienia od mediów społecznościowych możemy wyróżnić następujące:

• nieprzerwane myślenie o mediach społecznościowych;
• przymus nieustannego sprawdzania powiadomień;
• rezygnacja z kontaktów osobistych na rzecz rozmów w internecie;
• popadanie we frustrację lub uczucie lęku w sytuacji braku dostępu do internetu;
• niezdolność do prowadzenia normalnego życia społecznego, w tym prowadzenia typowego życia rodzinnego i towarzyskiego;
• niemożność wywiązania się z podstawowych ról społecznych, jak i zobowiązań;
• zaburzone poczucie odpowiedzialności oraz poczucie winy;
• wyraźne zawężenie pola zainteresowań;
• utrata dotychczasowych relacji z przyjaciółmi i znajomymi.
• niechęć lub całkowita niezdolność wykonywania pracy zawodowej (wymagającej normalnej dobowej organizacji czasu);
• niemożność podjęcia i kontynuowanie nauki.

Co warte podkreślenia, ostatnie dwa objawy nie mają swego źródła w słabszym funkcjonowaniu intelektu – w ten sposób objawia się destrukcyjny wpływ uzależnienia od mediów społecznościowych.

Rozpoznanie uzależnienia od mediów społecznościowych

Identyfikacja uzależnienia od mediów społecznościowych ma znaczenie kluczowe. Można wyróżnić kilka elementarnych znaków ostrzegawczych, które mogą nam uzmysłowić, że mamy z tym problem. 

Zwróćmy uwagę na następujące sygnały ostrzegawcze i symptomy:

• z dużą trudnością przychodzi nam ograniczanie czasu spędzanego w social mediach;
• odczuwamy negatywne emocje wynikające z korzystania z mediów społecznościowych;
• mamy wręcz obsesję na punkcie reagowania na wiadomości i np. komentarze;
• pozostajemy dalej aktywni na platformach, mimo świadomości, z jakimi negatywnymi następstwami się to dla nas wiąże.

Jeżeli mamy podejrzenie, że korzystanie z mediów społecznościowych przybrało już u nas formę uzależnienia, możemy skorzystać z różnego rodzaju narzędzi pozwalających samemu się zdiagnozować. Dostępne są np. testy online, czyli kwestionariusze z pytaniami, które mogą nam pomóc w ocenie zachowań i nawyków związanych z korzystaniem z mediów społecznościowych. Szczere odpowiedzi będą dla nas źródłem istotnych informacji zarówno na temat własnego zachowania, jak i potencjalnych problemów.

Dodatkowo są już dostępne aplikacje monitorujące naszą aktywność w social mediach. Skorzystanie z nich może być pomocne w zrozumieniu naszych nawyków oraz rozpoznaniu wzorców zachowań. Te ostatnie mogą jednoznacznie wskazać, że mamy już do czynienia z nałogiem. Innym rozwiązaniem jest z kolei stosowanie regularnych przerw od mediów społecznościowych, co pozwoli zauważyć, jakie jest ich oddziaływanie np. na nasze samopoczuciem, nastrój czy obszar relacji interpersonalnych.

W sytuacji, gdy uzyskane w samodiagnozie wyniki wyraźnie wskazują na uzależnienie od social mediów, dobrze jest skonsultować się z terapeutą uzależnień.

Skutki uzależnienia od mediów społecznościowych

Uzależnienie od mediów społecznościowych pociąga za sobą różnorodne skutki. Warto zdać sobie sprawę, że nałóg ten może się wiązać z naprawdę daleko idącymi konsekwencjami, tak dla zdrowia psychicznego, jak i relacji międzyludzkich. Świadomość tego faktu ma fundamentalne znaczenie dla tych z nas, którzy chcę zmienić swoje niezdrowe przyzwyczajenia.

Skutki dla zdrowia psychicznego

Nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych często przyczynia się do problemów ze zdrowiem w jego psychicznym wymiarze. Jak wspomniano powyżej, wyniki badań naukowych wskazują na zależność między intensywną aktywnością na platformach a wyższym poziomem zarówno lęków, jak i depresji. Osobom dotkniętym tym nałogiem może również doskwierać niskie poczucie własnej wartości, ponieważ niejednokrotnie porównują się oni z innymi użytkownikami.

To, czego warto mieć świadomość, to fakt częstego promowania przez media społecznościowe wyidealizowanych, a tym samym nierealistycznych standardów życia. Mając z nimi regularną styczność, możemy łatwo popaść we frustrację i niezadowolenie z tego, jak sami żyjemy.

Wystawieni na obrazy “ideałów” możemy odczuwać chroniczny stres, a nawet rodzaj wypalenia – wywierają one bowiem presję pokazywania siebie od najlepszej, perfekcyjnej strony. W perspektywie czasu może to doprowadzić do poważnych zaburzeń emocjonalnych wymagających już fachowej pomocy.

Skutki dla relacji interpersonalnych

Uzależnienie od mediów społecznościowych ma również negatywne oddziaływanie na realne relacje międzyludzkie. Nałogowym użytkownikom social mediów trudność sprawia zarówno nawiązywanie bliskich znajomości, jak i ich utrzymywanie. Efektem takiego stanu rzeczy może być izolacja społeczna czy np. problemy i osłabienie relacji w rodzinie i wśród przyjaciół.

Innym negatywnym skutkiem uzależnienia od mediów społecznościowych jest jego wpływ na sposób naszej komunikacji z innymi. Wybór kontaktu za pomocą sieci w miejsce interakcji osobistej może skutkować powierzchownymi relacjami. Pojawia się wtedy również ryzyko niedopowiedzeń i nieporozumień lub konfliktów, których, w przeciwieństwie do tradycyjnej formy rozmowy, nie sposób tak szybko rozwiązać. Nałóg korzystania z social mediów może więc stanowić istotną przeszkodę w kreowaniu trwałych i przynoszących satysfakcję oraz szczęście osobiste więzi z innymi ludźmi.

Leczenie uzależnienia od mediów społecznościowych

Uzależnienia od mediów społecznościowych da się oczywiście przezwyciężyć, konieczne są do tego jednak determinacja i zaangażowanie. Proces ten wymaga adekwatnych strategii działania. Do sprawdzonych i skutecznych należą m.in.:

• wyznaczenie sobie limitów czasowych na korzystanie z mediów społecznościowych;
• ustalenie określonych godzin, a najlepiej dni, kiedy pozostajemy bez dostępu do internetu;
• wyszukanie dla siebie alternatywnych do social mediów aktywności, równie wciągających i interesujących;
• dążenie do kształtowania relacji offline i podejmowania interakcji w świecie rzeczywistym.

W przypadku silnego uzależnienia od mediów społecznościowych niezbędna może się okazać profesjonalna pomoc i terapia. Celem działań terapeuty jest przedstawienie zagrożeń, jakie wiążą się z tego rodzaju nałogiem, mechanizmów uzależnienia, a także uzmysłowienie pacjentowi, jak destrukcyjnie wpływa ono na wszystkie sfery jego życia. Możliwe jest przepracowanie nałogowych zachowań oraz wykształcenie z uzależnionym sposobów radzenia sobie z trudnościami. Pacjent uczy się też rozpoznawać patologiczne reakcje wynikające z nadmiernego korzystania  z mediów społecznościowych. Nabywa on również wiedzę na temat racjonalnego używania social mediów.

Godne polecenia są ponadto grupy wsparcia, na spotkania których przychodzą osoby ze zbliżonymi do naszych problemami. Udział w tego typu terapii może być dla nas nie tylko źródłem wsparcia i motywacji, ponieważ dostarcza jednocześnie wartościowych wskazówek od osób przechodzących te same trudności. Doświadczenia i historie innych uzależnionych czy dzielenie się swoimi strategiami działania tworzy poczucie prawdziwej wspólnoty i zrozumienia. Te ostatnie stanowią kluczowy element w procesie wychodzenia z uzależnienia od mediów społecznościowych.

Podsumowanie

Wobec powszechności mediów społecznościowych i wzrastającego korzystania z nich osób z całego przekroju wiekowego ryzyko popadnięcia w tym w przesadę jest jak najbardziej realne i nie powinno się go lekceważyć. Zapobieganie uzależnieniu od mediów społecznościowych stanowi kluczowy element walki z tym zjawiskiem. Edukacja w zakresie zdrowia psychicznego oraz świadomość i wiedza na temat negatywnych skutków nadmiernego korzystania z social mediów są w tym procesie najważniejsze.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego, czyli o tym, jak zadbać o kondycję psychiczną
• O istocie depresji
• Detoks cukrowy – jak pokonać uzależnienie od cukru?

Źródła

1. https://synergia-centrum.pl/jak-rozpoznac-i-pokonac-uzaleznienie-od-social-mediow/ [dostęp: 14.02.2025]
2. https://medjol.pl/warto-wiedziec/uzaleznienie-od-mediow-spolecznosciowych-objawy-skutki-i-leczenie [dostęp: 14.02.2025]
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Grywalizacja [dostęp: 14.02.2025]