Wpływ hałasu na zdrowie człowieka – jak chronić się przed hałasem?

Hałas jest nieodłączną częścią naszego codziennego życia – występuje praktycznie wszędzie, dlatego każdy z nas jest na niego nieustannie narażony. Co przykre, nadmierny poziom dźwięku ma negatywny wpływ na nasze zdrowie. Szkodzi nie tylko narządowi słuchu, ale może też zaburzać funkcjonowanie innych układów w organizmie. Mimo że nie da się go całkowicie uniknąć, istnieją sposoby, by skutecznie ograniczyć jego działanie. Poznajmy wpływ hałasu na zdrowie człowieka.

Jak podała już w 2020 roku Europejska Agencja Środowiska, co piąty Europejczyk żyje w warunkach stałego hałasu, który może negatywnie wpływać na jego zdrowie. Biorąc pod uwagę postępujący rozwój zarówno przemysłu, jak i urbanizacji i komunikacji, można się spodziewać, że liczba ta będzie wykazywała tendencję do ciągłego wzrostu. Co istotne, a jednocześnie alarmujące, tzw. zanieczyszczenie hałasem plasuje się na drugiej pozycji jeśli chodzi o największe zagrożenia środowiskowe, tuż za zanieczyszczeniem powietrza.

Co wiemy o funkcjonowaniu narządu słuchu?

Jeśli chodzi o narząd słuchu, rejestruje on będące formą fal mechanicznych fale dźwiękowe. Na skutek drgań cząsteczek przemieszczają się one przez różne rodzaje ośrodków. Wytworzona w tym procesie energia trafia do ucha, a jeśli jej natężenie jest odpowiednio duże, prowadzi do aktywacji narządu słuchu.

Co do fal dźwiękowych, to wychwytuje je małżowina uszna. Tą drogą kierowane są one do zewnętrznego przewodu słuchowego. Z kolei stamtąd docierają do położonego tuż za błoną bębenkową ucha środkowego. W tym miejscu następuje ich wzmocnienie – fale dźwiękowe przyczyniają się do drgań mechanicznych błony bębenkowej, które są potem przekazywane na kosteczki słuchowe. W ten sposób sygnały dźwiękowe docierają do ucha wewnętrznego.

To ostatnie odpowiada nie tylko za odbiór dźwięków, ale również za utrzymanie równowagi. W jego wnętrzu mieści się ślimak, który stanowi wypełnioną płynem strukturę. Zbudowana jest ona dodatkowo także z rzęsek i narządu Cortiego. To właśnie tam drgania fal akustycznych są rejestrowane i przekształcane w impulsy nerwowe. Następnie sygnały te przesyłane są za pośrednictwem nerwu przedsionkowo-ślimakowego do zlokalizowanych w mózgu ośrodków słuchu. Dopiero wtedy możliwe staje się usłyszenie przez nas dźwięku.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że jako ludzie nie jesteśmy w stanie usłyszeć każdego brzmienia. Niemniej jednak odbieramy je w bardzo szerokim zakresie, tj. fale o częstotliwości między 16 a 20000 Hz. Dla przykładu mowa może osiągnąć do około 3000 Hz. Co do poziomu natężenia dźwięku, to decybele są jednostką, w której jest on mierzony.

Co to jest hałas?

Hałasem nazywamy wszelkiego rodzaju dźwięki, które są odbierane jako nieprzyjemne, męczące, niepożądane lub uciążliwe. Ich źródła mogą być różnorodne – jest to np. przemysł, transport czy otoczenie miejskie. Jak wiadomo, towarzyszą nam one niemal wszędzie, w tym we własnych czterech ścianach.

Warto też zdawać sobie sprawę, że dokuczliwego hałasu nie tworzą jedynie słyszalne dźwięki. Są nim również wibracje i drgania mechaniczne, których nie jesteśmy w stanie usłyszeć, m.in.:

• ultradźwięki, które charakteryzuje bardzo wysoka częstotliwość;
• infradźwięki odznaczające się niską częstotliwością.

Nie możemy ich usłyszeć, a mimo to nie pozostają obojętne dla naszego organizmu.

To, czy dany hałas zostanie odebrany jako uciążliwy, zależy zarówno od naszej indywidualnej wrażliwości, jak i od tego, jak blisko znajduje się jego źródło. Warto jednak podkreślić, że dźwięki o wysokim poziomie głośności wpływają na ludzki organizm nawet wtedy, gdy subiektywnie nie są postrzegane jako niekomfortowe czy irytujące.

Co do kwestii natężenia hałasu, to warto mieć na uwadze, że jego wzrost nie zachodzi w sposób liniowy (ma charakter logarytmiczny). Oznacza to, że nie można stwierdzić, iż odgłosy kosiarki są dwa razy głośniejsze niż zwykła rozmowa. Przyjmuje się, że dźwięki o natężeniu 100 decybeli są jeszcze odbierane jako przyjemne, natomiast próg bólu zaczyna się przy 130 decybelach. Jeśli chodzi o środowisko pracy, dopuszczalny poziom hałasu wynosi tu do 85 decybeli.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że już dźwięki o natężeniu od około 70 decybeli mogą negatywnie oddziaływać na nasze zdrowie. Co ważne, dzieje się tak niezależnie od tego, czy ich źródłem jest ruch uliczny, maszyny przemysłowe, urządzenia domowe czy otoczenie w pracy. Im wyższy poziom hałasu, tym większe ryzyko poważnych uszkodzeń organizmu.

Poziom hałasu w decybelach – przykłady

Jakiego rzędu poziom hałasu nas otacza? Oto kilka przykładów natężenia określonych dźwięków:

• szum liści – 10-20 decybeli;
• szept – 30 decybeli;
• rozmowa – 40-60 decybeli;
• odkurzacz – 60 decybeli;
• krzyk dziecka – 80 decybeli;
• kosiarka – 80 decybeli;
• motocykl – 80 decybeli;
• spokojna ulica, na której nie ma ruchu ulicznego – 30 decybeli;
• ruch uliczny – 80-90 decybeli;
• młot pneumatyczny, piła tarczowa – 110 decybeli;
• dyskoteka – 110 decybeli;
• samolot odrzutowy – 130 decybeli;
• fajerwerki – nawet do 180 decybeli.

Wpływ hałasu na narząd słuchu

Negatywne działanie hałasu odnosi się w szczególności do narządu słuchu, ponieważ to właśnie bezpośrednio do niego docierają płynące z otoczenia fale akustyczne. Głośne i uciążliwe dźwięki doprowadzają w nim do mających trwały lub przejściowy charakter zmian. Co dodatkowo istotne, wraz z upływem czasu może dochodzić do pogłębienia się ubytków słuchu. Dzieje się tak z uwagi na to, że hałas uszkadza komórki ucha wewnętrznego i zakłóca ich prawidłową pracę. Taka sytuacja ma nierzadko miejsce wśród określonych grup zawodowych. Do takich mających długotrwałą styczność z dźwiękami o dużym natężeniu osób należą np. nauczyciele czy pracownicy zakładów produkcyjnych i fabryk.

Do uszczerbku w zakresie narządu słuchu doprowadza już hałas na poziomie mniej więcej 90 decybeli. W efekcie narażenia na głośne dźwięki dochodzi nieraz do upośledzenia słyszenia, które może mieć krótko- lub długotrwały charakter. Stanowi ono rodzaj zmęczenia słuchowego i po upływie określonego czasu od zetknięcia z hałasem mija. Najpoważniejszym przypadkiem jest sytuacja, kiedy narząd słuchu zostaje uszkodzony trwale, stanowi to bowiem nieodwracalną zmianę.

Jeżeli należymy do osób narażonych na częsty kontakt z hałasem, powinniśmy systematycznie kontrolować stan swojego słuchu. Szczególnie czujnym warto pozostać, jeśli pojawiają się pierwsze sygnały problemów ze słyszeniem – na przykład trudności w zrozumieniu mowy innych osób czy konieczność zwiększania głośności telewizora lub radia. Objawy takie jak szumy lub dzwonienie w uszach czy wyraźnie pogarszające się słyszenie powinny być dla nas sygnałem, by zgłosić się do laryngologa. Specjalista może przeprowadzić badanie słuchu oraz – jeśli zajdzie taka potrzeba – usunąć nadmiar woskowiny z przewodu słuchowego.

Hałas a zdrowie człowieka

Narażenie na duży hałas może prowadzić nie tylko do trwałego pogorszenia słuchu. Jego negatywny wpływ odbija się również na innych układach organizmu człowieka. Już przy natężeniu dźwięku wynoszącym około 75 decybeli mogą pojawić się zmiany o charakterze organicznym.

Stałe wystawienie na działanie hałasu wpływa negatywnie na ogólne samopoczucie i zdrowie człowieka. Dźwięki o zbyt niskiej lub wysokiej częstotliwości, nawet jeśli nie są szczególnie intensywne, wykazują szkodliwe oddziaływanie na naszą psychikę. W efekcie mogą wystąpić takie objawy jak:

• irytacja;
• napięcie nerwowe i drażliwość;
• agresja;
• w niektórych przypadkach również zaburzenia psychiczne.
• osłabienie pamięci i zdolności koncentracji;
• pogorszenie w zakresie funkcji poznawczych;
• trudności ze skupieniem uwagi;
• problemy ze snem.

Przyczynę tego rodzaju symptomów stanowi nadmierne obciążenie układu nerwowego zbyt głośnymi i uciążliwymi dźwiękami.

Szkodliwy wpływ hałasu na zdrowie człowieka może się objawiać również w postaci:

• zaburzeń funkcjonowania układu krążenia, takich jak wzrost ciśnienia tętniczego krwi czy np. zwężenie naczyń krwionośnych;
• dysfunkcji ze strony układu pokarmowego – może wzrosnąć ryzyko wystąpienia choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy;
• bólu głowy o nawracającym charakterze;
• zakłóceń procesów metabolicznych;
• rozregulowania gospodarki hormonalnej, w efekcie czego dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów stresu;
• obniżenia poziomu odporności organizmu.

Sposoby chronienia się przed hałasem

Wobec ewidentnie negatywnego wpływu hałasu na zdrowie człowieka dobrą wiadomością jest ta, że jesteśmy w stanie ograniczyć to działanie.

W jaki sposób?

Możemy chronić się przed uciążliwymi dźwiękami, stosując się do kilku skutecznych wskazówek:

1. Starajmy się unikać źródeł hałasu – w miarę możliwości dobrze jest omijać głośne miejsca, np. w pobliżu ruchliwych ulic.
2. Stosujmy środki ochrony słuchu – przebywając w hałaśliwym otoczeniu, używajmy zatyczek do uszu lub nauszników ochronnych. Rozwiązanie to świetnie sprawdza się np. na koncertach.
3. Jeżeli jesteśmy narażeni na wysoki poziom hałasu w miejscu pracy, koniecznie zakładajmy specjalne ochraniacze. Zapewnić je powinien nasz pracodawca – jest to jego obowiązkiem. Pamiętajmy, że nic innego jak właśnie hałas przemysłowy bardzo często uszkadza nasz słuch.
4. Zadbajmy o izolację akustyczną – zarówno w domu, jak i w biurze zastosować można  dźwiękoszczelne okna (w razie potrzeby uszczelnić je), różnego rodzaju maty i rolety lub panele wygłuszające, a także dywany i grubsze zasłony.
5. Sięgnijmy po technologie redukujące hałas – w miejscach publicznych dużą skuteczność wykazują słuchawki z aktywną redukcją szumów (ANC). Z kolei dobrym rozwiązaniem do domu będą sprzęty domowe o cichym trybie pracy. Znacząco zmniejszy to codzienne narażenie na głośne dźwięki.
6. Dbajmy o tzw. higienę słuchu – składają się na nią m.in. regularne badania u laryngologa, słuchanie muzyki o umiarkowanej głośności, jak i np. robienie sobie przerw od hałaśliwych dźwięków.
7. Godną polecenia opcją jest spotkanie i rozmowa z przedstawicielami lokalnych władz na temat rozwiązań, które pozwoliłyby na ograniczenie hałasu środowiskowego.

Stosowanie się do powyższych wskazówek na co dzień może wyraźnie ograniczyć szkodliwość, z jaką hałas wpływa na nasze samopoczucie, stan zdrowia i poczucie komfortu. Mimo że uciążliwych dźwięków nie da się zupełnie wyeliminować z otoczenia, rozsądna troska o słuch i jego ochrona umożliwią nam zmniejszenie ich negatywnych skutków. Pamiętajmy, że dobre słyszenie nie stanowi wyłącznie kwestii naszego komfortu fizycznego – jest to jednocześnie troska także o takie aspekty jak dobre samopoczucie psychiczne i jakość naszego życia.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Mizofonia – czym jest, jakie są przyczyny i objawy nadwrażliwości na dźwięki
• Zanieczyszczenie świetlne i jego wpływ na nasze zdrowie
• Lasoterapia,terapia lasem i kąpiel leśna – o czym mowa i dlaczego warto spróbować?

Źródła

1. https://www.emc-sa.pl/dla-pacjentow/blog/jaki-wplyw-ma-halas-na-zdrowie-czlowieka [dostęp: 26.06.2025]
2. https://www.smay.pl/blog-ekspercki/wplyw-halasu-na-zdrowie-zagrozenia-normy-i-podstawowe-wielkosci-akustyczne/ [dostęp: 26.06.2025]
3. https://www.geers.pl/blog/ochrona-sluchu/natezenie-dzwieku-i-decybele/ [dostęp: 26.06.2025]