Obecna produkcja żywności ma ogromny wpływ na naszą planetę. Sam przemysł mięsny  wywiera duży wpływ na środowisko w wyniku wylesiania terenów leśnych i przekształcania  ich na pastwiska, emisji gazów cieplarnianych, wykorzystywania dużych ilości wody,  powstających zanieczyszczeń i utraty różnorodności biologicznej przyrody.

 

Czym jest dieta planetarna?

Nasze codzienne wybory żywieniowe mogą przynieść pozytywne efekty w walce z  globalnym ociepleniem. Komisja EAT-Lancet w 2019 roku przedstawiła ideę diety  planetarnej. Przedstawiono jej trzy główne cele, które powinny przynieść korzyści zarówno  dla zdrowia ludzi, jak i planety:

  • wyżywienie rosnącej populacji, która według prognoz w 2050 r. osiągnie 10 miliardów ludzi,
  • znaczne zmniejszenie ogólnoświatowej liczby zgonów spowodowanych niewłaściwą dietą,
  • osiągnięcie zrównoważonego wpływu na środowisko podczas produkcji żywności.

 

Zasady diety planetarnej

Dieta planetarna skupia się na zmianie obecnych proporcji między produktami roślinnymi i zwierzęcymi. Warto stopniowo wdrażać w życie zasady zrównoważonego żywienia, zmieniając ilość składników na swoim talerzu. Najlepiej, aby połowę talerza zajmowały warzywa i owoce, a pozostałą część produkty z pełnego ziarna, roślinne źródła białka, strączki, orzechy, nienasycone oleje roślinne i opcjonalnie ograniczone ilości zwierzęcych źródeł białka. Szczegółowy podział planetarnego talerza zdrowia został przedstawiony na grafice poniżej.

 

Ryc. 1. Planetarny talerz zdrowia (EAT-Lancet) 

 

Jakie produkty wybierać? 

Dieta planetarna bazuje na jak najmniej przetworzonych produktach pochodzenia roślinnego, takich jak:  

  • warzywa,
  • owoce,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe: mąki z pełnego przemiału, pieczywo pełnoziarniste i graham, płatki zbożowe naturalne (owsiane, jęczmienne, orkiszowe, żytnie), otręby (pszenne, żytnie, owsiane), kasze (gryczana, jęczmienna pęczak, bulgur, komosa ryżowa), ryż (brązowy, dziki, czerwony), makaron pełnoziarnisty (pszenny, żytni, gryczany, orkiszowy),
  • nasiona roślin strączkowych (soja, ciecierzyca, soczewica, groch, fasola, bób),
  • orzechy, nasiona, pestki (np. włoskie, laskowe, migdały, pestki dyni, nasiona słonecznika, siemię lniane), 
  • nienasycone tłuszcze roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy).

Ważnym elementem diety planetarnej są wspomniane rośliny strączkowe, będące źródłem białka oraz bogactwem składników mineralnych. Warto zastępować nimi produkty odzwierzęce i zwiększać ich ilość w codziennej diecie.

 

Jakich produktów unikać? 

Dieta planetarna ogranicza udział żywności pochodzenia zwierzęcego, takiej jak: 

  • mięso (szczególnie czerwone mięso – wołowina, wieprzowina; produkty mięsne – wędliny, kiełbasy, szynki),
  • rafinowane produkty zbożowe (mąka biała, pieczywo białe, makarony białe),
  • cukier (biały, trzcinowy, brązowy, kokosowy; wyroby cukiernicze – ciastka, batony, czekolada, pączki, cukierki),
  • nasycone kwasy tłuszczowe (tłuszcze zwierzęce, masło, smalec, łój, olej kokosowy, olej palmowy).

 

Ryc. 2. Dieta dla zdrowia i planety (Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej) 

 

Dieta planetarna i jej wpływ na zdrowie 

Ograniczenie spożycia produktów odzwierzęcych i zastępowanie ich białkiem pochodzenia roślinnego wpływa korzystnie na prewencję rozwoju zespołu metabolicznego, w tym na zapobieganie rozwojowi miażdżycy czy cukrzycy typu 2.

Dowiedziono, że częściowe zastąpienie białek zwierzęcych białkami sojowymi zmniejsza oporność tkanek na insulinę, a także poziom cholesterolu całkowitego i LDL. Dieta bazująca na roślinach sprzyja prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Dzieje się tak głównie za sprawą zmniejszenia ilości nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie, które naturalnie występują w największych ilościach w mięsie oraz pełnotłustym nabiale.

Przestrzeganie zasad diety planetarnej wpływa również korzystnie na redukcję masy ciała, zmniejszanie nadwagi i otyłości. Szczególnie większe spożycie produktów pełnoziarnistych wpływa na zmniejszenie ryzyka raka jelita grubego, chorób układu krążenia oraz udarów mózgu.

Dieta oparta głównie na roślinach zmniejsza także ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu 2. Diety roślinne zawierają większe ilości błonnika niż dieta konwencjonalna. Błonnik zmniejsza tempo wchłaniania glukozy, dzięki temu zmniejsza się ładunek glikemiczny posiłków, a poposiłkowe stężenie glukozy we krwi jest niższe.

 

Dlaczego warto ograniczać spożycie mięsa? 

Oprócz negatywnego wpływu spożycia mięsa na zdrowie produkcja mięsa ma również istotny wpływ na środowisko. Przez ostatnie 50 lat globalna produkcja mięsa wzrosła prawie 4-krotnie. Przemysł mięsny wykorzystuje już około 30% gruntów na świecie. Wywiera duży wpływ na środowisko w wyniku wylesiania terenów leśnych i przekształcania ich na pastwiska, emisji gazów cieplarnianych, wykorzystywania dużych ilości wody, powstających zanieczyszczeń i utraty różnorodności biologicznej przyrody.

Produkcja mięsa jest jednym z najważniejszych czynników, w jaki ludzkość wpływa szkodliwie na środowisko. Wycinka lasów w celu stworzenia pastwisk, a także gruntów na produkcję upraw paszowych, oddziałuje negatywnie to różnorodność biologiczną. Dodatkowo przemysł mięsny jest istotnym źródłem azotu, fosforu i innych zanieczyszczeń ekosystemu.

Hodowla zwierząt jest odpowiedzialna za znaczne zużycie wody, stosowanej do nawadniania upraw paszowych. Przemysł mięsny zużywa więcej słodkiej wody niż jakakolwiek inna działalność człowieka. Produkcja mięsa na obszarach ubogich w wodę jest głównym konkurentem dla innych zastosowań tego surowca, w tym potrzebnych do utrzymania naturalnych ekosystemów.

Przemysł mięsny jest jednym z największych czynników sprzyjających powstawaniu globalnego ocieplenia. Produkcja surowców mięsnych przyczynia się do około 18% emisji gazów cieplarnianych w sposób bezpośredni poprzez produkcję metanu przez przeżuwacze, jak i pośredni, przez wylesianie i zmiany użytkowe gruntów na pastwiska. Hodowla zwierząt odpowiada za znaczącą, bo aż 35–40% część całkowitych antropogenicznych emisji metanu. Około 89 mln ton tego gazu jest emitowane co roku jako efekt zachodzącej w żołądkach przeżuwaczy fermentacji pokarmu. Produkcja samej wołowiny prowadzi do emisji gazów cieplarnianych na poziomie 25%. Dowiedziono, że emisje gazów cieplarnianych pochodzące ze spożycia mięsa wołowego były zbliżone do emisji powstającej podczas pokonania 5000 km samochodem przez jedną osobę.

Ograniczenie spożycia mięsa może przyczynić się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, ich wpływu na globalne ocieplenie i ogólny stan klimatu. Nadchodzące lata będą miały poważny wpływ zarówno na środowisko, jak i zdrowie ludzi. Zmiany zachowań  żywieniowych będą konieczne do łagodzenia szkodliwego wpływu produkcji mięsa na środowisko.

 

Podsumowanie 

Istnieje wiele korzyści zdrowotnych skłaniających do stosowania diety planetarnej, w tym zmniejszenie występowania chorób cywilizacyjnych oraz nowotworów. Warto ograniczać konsumpcję mięsa i produktów zwierzęcych, przy jednoczesnym wprowadzeniu do diety większej ilości roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nierafinowanych olejów roślinnych oraz orzechów i nasion.

Na co dzień należy pamiętać też o podejmowaniu świadomych decyzji, kupowaniu produktów lokalnych, racjonalnym wykorzystaniu zakupionych produktów spożywczych i niemarnowaniu żywności.

 

Ryc. 3. Dieta planetarna w praktyce (Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej) 

 

 

Źródła

  1. Raport Komisji EAT-Lancet: https://eatforum.org/content/uploads/2019/07/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf [dostęp: 15.10.2024].
  2. S. Zhang, A. Stubbendorff, K. Olsson i in., 2023, Adherence to the EAT-Lancet diet, genetic susceptibility, and risk of type 2 diabetes in Swedish adults, „Metabolism”, 141:155401, doi: 10.1016/j.metabol.2023.155401.
  3. L. P. Bui, T. T. Pham, F. Wang i in., 2024, Planetary Health Diet Index and risk of total and cause  specific mortality in three prospective cohorts, „The American Journal of Clinical Nutrition”, 120(1):80-91, doi: 10.1016/j.ajcnut.2024.03.019.
  4. H. Charles, H. Godfray, P. Aveyard, T. Garnett, J. Hall, T. Key, J. Lorimer, R. Pierrehumbert, P. Scarborough, M. Springmann, S. Jebb, 2018, Meat consumption, health, and the  environment, „Science” 361(6399):eaam5324, doi: 10.1126/science.aam5324.
  5. A. Martins de Carvalho, S. Sant’ana de Castro Selem, A. Machado Miranda, D. Maria Marchioni, 2016, Excessive red and processed meat intake: relations with health and environment in Brazil, „British Journal of Nutrition”, 115: 2011-2016, doi: https://doi.org/10.1017/S0007114516000969.
  6. A. Taraszewska, Dieta planetarna i jej wpływ na zdrowie, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady zdrowego-zywienia/dieta-planetarna-i-jej-wplyw-na-zdrowie/ [dostęp: 15.10.2024].
Skip to content