Pojęcie choroby cywilizacyjnej obiło się o uszy pewnie większości z nas. Czy jednak każdy wie, co oznacza? Jest to zbiór chorób, które występują powszechnie i są ogromnym problemem zarówno medycznym, jak i społecznym. Przyczyną ich występowania oraz globalnego rozprzestrzeniania się jest rozwój cywilizacyjny. To właśnie ze względu na ten globalny zasięg określane są często ‘epidemią XXI wieku’.
Problem jest naprawdę poważny, ponieważ choroby cywilizacyjne odpowiadają za aż 71% wszystkich zgonów na świecie rocznie. To oznacza 41 milionów ludzi!
Jeśli chodzi o Polskę, to według raportu GUS najgroźniejszymi chorobami są u nas te związane z układem sercowo-naczyniowym oraz nowotwory złośliwe. Są one odpowiedzialne za aż 65% zgonów wśród Polaków.
Inne choroby XXI wieku w Polsce to m.in.:
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca,
- nadwaga i otyłość,
- alergie,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
- zaburzenia psychiczne i nerwica.
Kogo dotykają?
Choroby cywilizacyjne dotyczą osób w każdym wieku, w każdym kraju i regionie świata. Co prawda wiążą się często ze starszymi grupami wiekowymi, ale występują niestety także u coraz większej liczby młodszych osób.
Różne choroby cechuje różny zasięg, a ich obecność w dużej mierze zależy od stopnia rozwoju cywilizacji na danym obszarze. Dotykają jednak zarówno społeczeństwa wysoko rozwinięte, jak i te dopiero się rozwijające.
Jakie są przyczyny?
Wzrost liczby osób z chorobami cywilizacyjnymi wiąże się głównie z rozwojem cywilizacji, jednak wiele z nich związanych jest ze złymi nawykami żywieniowymi i siedzącym trybem życia. Dochodzi do tego zanieczyszczona woda, gleba i powietrze, a także produkcja wysoko przetworzonej żywności. Rozwój cywilizacyjny radykalnie zmienił metody wytwarzania, utrwalania i przechowywania tej ostatniej.
W czasach nieustającego pędu jemy szybko i są to często gotowe posiłki, a w nich substancje chemiczne, sztuczne konserwanty, duże ilości tłuszczu i cukru.
Ważnymi czynnikami, które negatywnie oddziałują na nasze zdrowie, są również chroniczny stres oraz zaburzenia rytmu dobowego.
Jak pokazują badania, tylko w 5-10% przypadków występowanie raka wiązało się z czynnikami genetycznymi, natomiast pozostałe nowotwory to efekt diety i stylu życia. Podobnie jest z innymi chorobami, takimi jak np. choroby układu krążenia, cukrzyca, otyłość, miażdżyca czy nietolerancje i alergie pokarmowe. Za większość z nich odpowiada sposób odżywiania się i styl życia, na który składają się takie czynniki, jak np. aktywność fizyczna, palenie papierosów, praca w stresujących warunkach i umiejętność radzenia sobie z nimi.
Badania naukowe dowodzą, że około 25% występujących chorób cywilizacyjnych związanych jest z nieprawidłowym sposobem odżywiania się oraz ze złymi nawykami żywieniowymi. Brzmi poważnie, prawda? Otuchy dodają jednak szacunki WHO, według których można zapobiec aż 80% zgonów spowodowanych chorobami cywilizacyjnymi. Co ważne, dla osiągnięcia tego celu ogromne znaczenie mają świadome i korzystne decyzje podejmowane przez jednostki – przez nas.
Nawyki żywieniowe
Znaczący – jeśli nie największy – wpływ na powstawanie chorób cywilizacyjnych ma nasza dieta. Obecne wzorce żywieniowe bardzo odbiegają od tych, które prezentowali nasi przodkowie.
Podstawową wadą sposobu odżywiania się współczesnego człowieka jest to, że dostarcza nadmiaru energii w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Przyczyną takiego stanu rzeczy są nieprawidłowe proporcje i jakość poszczególnych makroskładników i podstawowych składników odżywczych w diecie, przy jednoczesnej obfitości w niej węglowodanów prostych, tłuszczy bogatych w kwasy tłuszczowe nasycone oraz białka zwierzęcego. Z drugiej strony żywność cechuje za mała zawartość błonnika i innych naturalnych składników, które są nieodzowne dla prawidłowej pracy organizmu.
Współczesny człowiek żyje bardzo szybko i intensywnie, często nie ma więc czasu ani siły, aby gotować domowe posiłki. Z tego powodu sięga po niezdrową żywność, mocno przetworzoną, pełną chemii. Na przekąskę coraz rzadziej wybiera świeże warzywa i owoce, a zastępuje je chipsami, batonami i innymi niezdrowymi produktami. Jakby tego było mało, dostarcza organizmowi za mało płynów, a picie wody zarzuca na rzecz kolorowych i mocno słodzonych napojów.
Na efekt nie trzeba długo czekać i jest nim rozwój metabolicznych chorób cywilizacyjnych, takich jak np.: cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i nowotwory. Niestety występują one już u coraz młodszych osób.
Dieta a profilaktyka chorób cywilizacyjnych
Lepiej zapobiegać niż leczyć – to twierdzenie jest cały czas aktualne. Absolutną podstawę profilaktyki chorób cywilizacyjnych stanowi zdrowe odżywianie i regularna aktywność fizyczna. Rzecz jasna nie na wszystko mamy wpływ i nie ustrzeżemy się tym sposobem przed wszystkimi schorzeniami, jednak dobrze zbilansowana, racjonalna dieta w dużej mierze zapobiega wystąpieniu nadwagi, otyłości i kolejnych chorób, które z nich wynikają.
Może warto więc odświeżyć wiedzę na temat podstawowych zasad zdrowego odżywiania i w razie potrzeby zmodyfikować swój jadłospis. Każdego dnia możemy modyfikować swoje wybory żywieniowe i zdrowotne tak, aby nie przyczyniać się do rozwoju chorób cywilizacyjnych. Do codziennej diety dobrze jest włączyć takie produkty, jak np.: owoce i warzywa, oleje roślinne, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona roślin strączkowych. Zawarte w nich niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, błonnik oraz polifenole pełnią istotną rolę w profilaktyce żywieniowej chorób cywilizacyjnych.
W świecie bogatym w najróżniejsze diety warto wskazać kilka strategii żywieniowych mających znaczenie w łagodzeniu skutków chorób dietozależnych:
Dieta śródziemnomorska – ma pozytywny wpływ na zdrowie. Poleca się ją i stosuje w profilaktyce i leczeniu klinicznym wielu schorzeń.
Jest bogata w węglowodany złożone i błonnik pokarmowy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz przeciwutleniacze i witaminy. Co ważne, zawiera też związki antyoksydacyjne.
Stosowanie diety śródziemnomorskiej przynosi wiele korzyści, a należy do nich m.in. zmniejszenie stanu zapalnego organizmu, zapobieganie chorobom układu krążenia i nowotworom oraz ochrona przed stresem oksydacyjnym.
Dieta DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) – jej założenia opierają się m.in. na spożywaniu warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych oraz niskotłuszczowych produktów mlecznych. Jest ukierunkowana na redukcję sodu.
Rekomenduje się ją w celu zapobiegania i leczenia cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego oraz chorób sercowo-naczyniowych.
Dieta z niskim indeksem glikemicznym – jest zalecana osobom chorym na cukrzycę oraz tym, którym doskwierają zaburzenia gospodarki węglowodanowej, np. insulinooporność.
Postęp cywilizacyjny przyniósł ze sobą wiele korzyści, wystarczy wspomnieć o nowych technologiach czy osiągnięciach w dziedzinie medycyny. Niestety wiązał się również z zagrożeniami, takimi jak degradacja środowiska, wysoki stopień uprzemysłowienia i urbanizacji. Dynamiczne zmiany nie zawsze nam sprzyjają, co widać na przykładzie wyżej opisanych chorób cywilizacyjnych. I choć rozwiązania systemowe są w tym wypadku konieczne, nasze jednostkowe decyzje są równie ważne. Dbajmy więc o swój codzienny styl życia, w tym o zdrową i zbilansowaną dietę. Podejmując świadome wybory, będziemy mogli długo cieszyć się tym, co postęp przynosi nam najlepszego.
Źródła:
- https://dietetycy.org.pl/choroby-cywilizacyjne/
- https://www.bnpparibas.pl/blog/choroby-cywilizacyjne-jaki-maja-zwiazek-z-odzywianiem
- https://pid.edu.pl/aktualnosci/jak-dieta-zalagodzic-skutki-chorob-cywilizacyjnych/
- https://obk.pl/choroby-cywilizacyjne-jaki-zwiazek-maja-z-odzywianiem/
- https://tukokoszka.pl/choroby-cywilizacyjne/
- https://www.puchatek.pl/rola-diety-w-profilaktyce-chorob-cywilizacyjnych/
Najnowsze komentarze