Zaburzenia odżywiania mogą dotknąć każdego, niezależnie od wieku czy płci, a ich skutki są niezwykle poważne, zarówno dla ciała, jak i dla psychiki. Jak jednak rozpoznać u bliskiej osoby symptomy problemu, zanim stanie się on groźny dla zdrowia? I co najważniejsze, jak zapewnić wsparcie w walce z chorobą, która często wiąże się z ogromnym stresem i poczuciem izolacji?
W ostatnich latach w krajach zachodnich zauważalny jest wzrost zachorowań na zaburzenia odżywiania, których przyczyny są często związane ze zmianami społeczno-kulturowymi. Wśród czynników sprzyjających temu zjawisku wymienia się m.in. rosnącą dostępność różnorodnych produktów spożywczych, szybkie tempo życia oraz bez wątpienia wpływ mediów.
Dlaczego mediów? Ponieważ z jednej strony promują one szczupłą sylwetkę, z drugiej zaś popularyzują określone style odżywiania przez reklamy produktów żywnościowych. Kultura popularna promuje liczne przekazy dotyczące sposobów odżywiania, kreowania oraz kontroli nad ciałem, sylwetką i wyglądem, a wiele młodych osób niestety porównuje się do „ideałów’’, popadając przy tym w kompleksy, a nawet obsesję na punkcie jedzenia, stosowania diet i kontrolowania masy ciała, często poprzez głodzenie się, zażywanie środków przeczyszczających, hamujących apetyt, wywoływanie wymiotów oraz intensywne ćwiczenia1.
Pragnienie utraty wagi czy „troska” o zdrowie mogą w pewnych sytuacjach prowadzić do rozwoju nieprawidłowych zachowań żywieniowych, takich jak anoreksja czy bulimia. Chociaż intencje te początkowo mogą wydawać się pozytywne – „chcę wyglądać lepiej, chcę być zdrowszy” – to zbyt rygorystyczne podejście do diety oraz nadmierna kontrola nad jedzeniem mogą skutkować poważnymi zaburzeniami odżywiania, które negatywnie wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne2.
Zaburzenia te dotykają głównie młode kobiety i dziewczęta, a skutki obejmują nie tylko zdrowie fizyczne, ale również psychologiczne i społeczne aspekty życia3.
Jak rozpoznać zaburzenia odżywiania?
Najpierw jednak uściślijmy sobie definicję zaburzeń odżywiania, które określane są jako problemy o podłożu psychologicznym, które mają jednak znaczący wpływ na zdrowie fizyczne i życie społeczne. Do najczęściej diagnozowanych zaburzeń należą jadłowstręt psychiczny (anoreksja, ang. anorexia nervosa) oraz żarłoczność psychiczna (bulimia, ang. bulimia nervosa). Inne formy zaburzeń odżywiania obejmują m.in. psychogenną utratę łaknienia, ograniczanie lub unikanie jedzenia, zespół jedzenia nocnego, bigoreksję, ortoreksję oraz zespół kompulsywnego objadania się4.
Każde z tych zaburzeń ma swoje charakterystyczne objawy, ale istnieją pewne wspólne sygnały ostrzegawcze, na które warto zwrócić uwagę:
- nagłe zmiany w masie ciała,
- skrajne restrykcje dietetyczne,
- obsesja na punkcie jedzenia i wagi,
- izolacja i unikanie wspólnych posiłków,
- skrajne ćwiczenia fizyczne,
- zachowania kompulsywne,
- zmiany nastroju.
Jak wspierać osoby zmagające się z zaburzeniami odżywiania
Wspieranie osoby z zaburzeniami odżywiania może być trudne, ale odpowiednie podejście odgrywa kluczową rolę w jej procesie zdrowienia. Dlatego tak ważne jest, aby bliscy potrafili rozpoznać wczesne symptomy tych zaburzeń i wiedzieli, jak odpowiednio wspierać osoby zmagające się z tymi trudnościami.
Jak więc pomagać w sposób skuteczny, nie narzucając się, a jednocześnie okazując troskę i zrozumienie? Poniżej przedstawiam kroki, które można podjąć, aby pomóc bliskiej osobie:
1. Bądź empatyczny i nieoceniający
Kiedy rozmawiasz z osobą zmagającą się z zaburzeniami odżywiania, kluczowa jest empatia i brak osądzania. Unikaj uwag, które mogą zostać zrozumiane jako krytyka, zwłaszcza dotyczących wyglądu, wagi czy nawyków żywieniowych. Komentarze takie jak „Dlaczego nie jesz więcej?” czy „Wyglądasz zbyt chudo” mogą pogłębić lęki i presję, z którą osoba się mierzy.
Zamiast oceniać, używaj wyrażeń neutralnych i wspierających: „Rozumiem, że przechodzisz przez coś trudnego. Jak mogę ci pomóc?” – to buduje zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Okazywanie zrozumienia dla czyichś emocji i trudności pomaga nawiązać bliski kontakt, który nie opiera się na ocenianiu.
2. Rozmawiaj, ale ostrożnie
Rozmowa o zaburzeniach odżywiania to delikatna kwestia. Wyrażaj swoje obawy w sposób spokojny i pełen zrozumienia, koncentrując się na zmianach, które zauważyłeś w czyimś zachowaniu, a nie na jedzeniu czy wadze. Unikaj konfrontacyjnego tonu.
Zamiast mówić: „Powinnaś jeść więcej” czy „Musisz przybrać na wadze”, powiedz: „Zauważyłem, że ostatnio mniej się uśmiechasz i unikasz posiłków. Martwię się o ciebie i chciałbym wiedzieć, co się dzieje”. To pokazuje, że jesteś zaniepokojony czyimś samopoczuciem, a nie że kontrolujesz wybory żywieniowe tej osoby.
3. Słuchaj i okazuj wsparcie emocjonalne
Jedną z najważniejszych rzeczy, które możesz zrobić, to słuchać. Bycie otwartym na to, co osoba przeżywa, bez przerywania czy oceniania, pomaga stworzyć przestrzeń, w której bliska osoba poczuje się bezpieczna. Czasami samo wysłuchanie jej problemów może być bardziej pomocne, niż tak częste dawanie rad.
Kiedy osoba zaczyna mówić o swoich zmaganiach, po prostu słuchaj. Unikaj przerywania lub prób naprawiania sytuacji od razu. Okaż wsparcie, mówiąc: „Jestem tutaj, żeby cię wysłuchać. Twoje uczucia są ważne”. To sprawi, że twój rozmówca poczuje się zrozumiany i zaakceptowany.
4. Unikaj kontrolowania jedzenia
Próby kontrolowania nawyków żywieniowych osoby z zaburzeniami odżywiania mogą pogorszyć sytuację. Nadzorowanie posiłków, zmuszanie do jedzenia czy komentowanie czyjejś diety może wywołać dodatkowy stres, poczucie presji oraz pogłębić problem.
Zamiast monitorować jedzenie, skup się na wsparciu emocjonalnym. Zapytaj: „Czy mogę ci towarzyszyć przy posiłku? Jeśli chcesz porozmawiać, jestem tutaj”. To pomaga zredukować stres związany z jedzeniem, bez wywierania żadnej presji.
5. Zachęcaj do poszukiwania profesjonalnej pomocy
Zaburzenia odżywiania to poważne problemy zdrowotne, które zazwyczaj wymagają interwencji specjalistów, takich jak psychologowie, dietetycy czy terapeuci. Chociaż zachęcanie do szukania pomocy jest ważne, istotne jest, aby nie naciskać zbyt mocno, jeśli bliska osoba nie jest jeszcze gotowa.
Spróbuj delikatnie zasugerować profesjonalne wsparcie, mówiąc np.: „Zastanawiałem się, czy nie warto byłoby porozmawiać z kimś, kto mógłby pomóc ci przez to przejść. Mogę pomóc ci znaleźć kogoś, jeśli chcesz”. Ważne jest, aby dać takiej osobie kontrolę nad decyzją, co zwiększa szanse na otwarcie się na terapię.
6. Stwórz bezpieczne środowisko
Kreowanie atmosfery akceptacji i zrozumienia jest kluczowe. Osoba z zaburzeniami odżywiania często czuje się oceniana i nieakceptowana, dlatego ważne jest, aby w twoim otoczeniu czuła się bezpiecznie i wspierana.
Pokazuj, że jej zdrowie emocjonalne i psychiczne jest dla ciebie priorytetem. Unikaj tematów, które mogą wywoływać presję, i staraj się tworzyć sytuacje, w których osoba może się zrelaksować. Możesz powiedzieć: „Jestem tutaj, by cię wspierać, niezależnie od wszystkiego”.
Zadbaj o profesjonalną pomoc
Niestety leczenie zaburzeń odżywiania to długotrwały proces, który wymaga współpracy interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego. Zespół ten składa się z internisty, psychiatry, psychoterapeuty, dietetyka, fizjoterapeuty oraz innych specjalistów, w zależności od objawów, i opiera się głównie na psychoterapii. Najczęściej stosuje się terapię indywidualną behawioralno-poznawczą, uzupełnianą o terapię grupową lub rodzinną. Ważne jest, aby pomoc psychologiczna była wdrażana od samego początku.
Pierwszym krokiem terapii jest ochrona pacjenta przed stanem zagrożenia życia poprzez zapobieganie wyniszczeniu, odwodnieniu i zaburzeniom elektrolitowym. Następnie dąży się do normalizacji masy ciała i leczenia skutków niedożywienia. Kluczowym etapem jest praca nad zaprzestaniem zachowań kompensacyjnych, poprawa zaburzonego sposobu myślenia, naprawa relacji społecznych oraz edukacja żywieniowa. W przypadkach odmowy leczenia, gdy istnieje zagrożenie życia, możliwe jest zastosowanie leczenia przymusowego. Farmakoterapia również bywa stosowana, choć pełni mniejszą rolę. W przypadku pojawienia się poważnych problemów psychicznych, takich jak depresja czy objawy psychotyczne, wprowadza się odpowiednie leki5.
Drugim kluczowym aspektem leczenia, obok psychoterapii, jest odpowiednia terapia żywieniowa. Leczenie żywieniowe należy rozpocząć po dokładnej ocenie stanu odżywienia pacjenta, jego dotychczasowego sposobu odżywiania oraz zapotrzebowania na energię, a także na makro i mikroskładniki odżywcze. Taka ocena pozwala na opracowanie indywidualnego planu żywieniowego, który stopniowo przywraca równowagę w organizmie i wspiera proces leczenia6.
Warto pamiętać, że wczesne rozpoznanie i wsparcie mogą mieć kluczowe znaczenie w procesie zdrowienia. Jeśli masz wątpliwości co do stanu bliskiej osoby, warto porozmawiać z profesjonalistą, aby dowiedzieć się, jak najlepiej postępować, by uniknąć poważniejszych konsekwencji. Rozpoznanie zaburzeń w odpowiednim czasie i zapewnienie odpowiedniego wsparcia może mieć decydujące znaczenie w procesie zdrowienia. Ważne jest podejście pełne empatii, delikatności oraz zachęcanie do szukania profesjonalnej pomocy. Istotne jest również to, aby dbać o swoje własne granice i zdrowie, by móc skutecznie wspierać osobę w potrzebie.
Wspólnie można stawić czoła trudnościom, a proces zdrowienia, choć długi, jest możliwy. Ważne, aby wierzyć, że każde małe wsparcie, każda rozmowa i gest empatii przybliża do lepszego samopoczucia i większej równowagi. Działając z troską i cierpliwością, możesz być częścią tej pozytywnej zmiany.
Natalia Tatarczuch
Socjolog&Coach
Przypisy
- E. Kędra, Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne”, 2011, 1(2), s. 169-175.
- E. Babicz-Zielińska, Role of psychological factors in food choice – a review, „Polish Journal of Food and Nutrition Sciences”, 2006, 15(56), s. 379-384.
- E. Kędra, J. Pietras, Zaburzenia odżywiania: znak naszych czasów, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2011, 92(3), s. 530-534.
- A. Michalska, N.Szejko, A. Jakubczyk, M. Wojnar, Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd, „Psychiatria Polska”, 2016, 50(3), s. 497–507.
- E. Dobrzyńska, J. Rymaszewska, Jadłowstręt psychiczny – ciągłe wyzwanie dla współczesnej medycyny, „Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej”, 2006, t. 6, (4), s. 165-170.
6. A. Lewitt, K. Brzęczek, A. Krupienicz, Interwencje żywieniowe w leczeniu anoreksji – wskazówki dietetyczne, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii”, 2008, t. 4, nr 3, s. 128-136.