Tuż po narodzinach dziecka jego pierwszym pożywieniem jest mleko matki. Charakteryzuje się ono odpowiednią ilością substancji odżywczych, które wpływają na jego prawidłowy rozwój. Dziecko akceptuje pokarm matki, ponieważ ma on lekko słodkawy smak, dzięki zawartej w nim laktozie – dwucukrze składającym się z glukozy i galaktozy.
Ta cecha pokarmów była już istotna dla ludzi w czasach prehistorycznych, dlatego że smak słodki oznaczał produkt bezpieczny i jadalny, pozwalający przeżyć, zaś żywność cechująca się smakiem gorzkim czy kwaśnym uważano za potencjalnie niebezpieczną, a nawet trującą.
Można więc stwierdzić, że akceptacja słodkiego smaku jest zapisana w naszych genach. Choć wczesny apetyt na słodkie pokarmy powinien zmniejszać się z wiekiem, to nie zawsze tak jest. Różnice w preferowaniu słodkiego smaku mogą być spowodowane indywidualnymi doświadczeniami z życia. W dużej mierze może zależeć to także od kultury czy tradycji rodziny.
Po co nam cukier?
Cukry takie jak glukoza czy fruktoza służą przede wszystkim jako paliwo metaboliczne dla mózgu. Mózg pozbawiony glukozy miałby problemy z prawidłową pracą. Po zjedzeniu słodkich produktów nasz mózg „nagradza” nas poprzez uwalnianie neuroprzekaźników, takich jak serotonina i beta-endorfiny. Serotonina nazywana jest hormonem szczęścia, podczas gdy beta-endorfiny działają jako środki przeciwbólowe.
Podczas spożywania słodkich pokarmów ośrodki w naszym mózgu odpowiedzialne za odczuwanie przyjemności stają się aktywniejsze, dlatego człowiek chce tę czynność powtarzać. Warto zaobserwować także, że już sama myśl o ulubionym, słodkim deserze może sprawiać przyjemność. Oczywiście preferencje smakowe każdego człowieka mogą różnić się od siebie, niektórzy nie lubią słodkich pokarmów czy napojów, podczas gdy inni mogą być od nich wręcz uzależnieni.
Krótka historia cukru
Cukier jest naturalnym składnikiem występującym w naszej diecie już od tysięcy lat. Podstawowe surowce, z których jest wytwarzany, to trzcina cukrowa lub burak cukrowy, czasami palma daktylowa, sorgo lub klon cukrowy. Szacuje się, że po raz pierwszy użyto cukru na Wyspach Polinezji ponad 5 000 lat temu.
Informacje o jego spożyciu w Wielkiej Brytanii pochodzą z 1264 roku, ale dopiero od 1655 roku, kiedy Jamajka i część zachodnich Indii stały się brytyjskimi koloniami, Zjednoczone Królestwo zaangażowało się w rozwój przemysłu cukrowniczego. W tym czasie produkcja cukru gwałtownie wzrosła i odegrała ważną rolę w ekspansji Wielkiej Brytanii, jednak cukier pozostał luksusem dla wielu osób, aż do XVIII wieku. Dopiero w 1874 roku rząd usunął wysokie podatki nakładane na cukier i dzięki temu stał się on bardziej dostępny dla wszystkich. Brytyjska branża cukru wytwarzanego z buraka cukrowego rozwinęła się w czasach I wojny światowej. Rząd przekonał rolników do uprawy tego kultywaru z powodu braku posiadania plantacji trzciny cukrowej i sposobu na zwiększenie sektora rolnego.
Światowy handel cukrem wynosi średnio 60 milionów ton na rok. Wiele krajów dominuje w światowym eksporcie cukru – jest to między innymi Brazylia, Tajlandia, Australia, Gwatemala, Meksyk, Indie, Kuba, Suazi, Argentyna i Salwador. Te państwa są prekursorami handlu cukrem (dane z roku 2016). Z kolei Chiny, Indonezja, USA oraz państwa członkowskie Unii Europejskiej były największymi na świecie importerami cukru w 2016 roku.
Z czego składa się cukier?
Określenie cukier jest powszechnie stosowane w odniesieniu do sacharozy lub cukru stołowego. Z żywieniowego punktu widzenia określenie to odnosi się do prostych, rozpuszczalnych w wodzie węglowodanów znanych jako monosacharydy, disacharydy i trisacharydy. Sacharoza jest disacharydem, inaczej dwucukrem składającym się z dwóch monocukrów: fruktozy i glukozy.
Wraz z białkami i tłuszczami węglowodany są podstawowymi składnikami potrzebnymi do funkcjonowania organizmów żywych. W przypadku ludzi sacharoza, znana także jako cukier stołowy, jest również źródłem radości i dobrego samopoczucia. Cukier dodawany jest do wielu produktów spożywczych, takich jak desery ciasta czy napoje, w celu polepszenia nie tylko walorów smakowych, ale również tekstury i atrakcyjności potraw. Może być też stosowany jako konserwant żywności.
Cukier jest ważnym składnikiem diety, co sprawia, że jedzenie z jego dodatkiem jest smaczne i dostarcza energii. Po zbożach i olejach to cukier dostarcza średnio więcej kalorii na mieszkańca dziennie niż inne grupy produktów żywnościowych. Według danych Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS) przeciętny Polak spożywa ok. 40 kg cukru rocznie.
Jakie ryzyko niesie ze sobą nadmierna konsumpcja cukru?
To właśnie nadmierna i ciągle rosnąca konsumpcja produktów zawierających cukier, a tym samym duże ilości kalorii, przyczynia się m.in. do:
- zwiększenia masy ciała,
- cukrzycy typu II,
- nadciśnienia tętniczego,
- próchnicy zębów,
- przerostu bakteryjnego w jelitach,
- uciążliwych zaparć,
- rozregulowanej gospodarki węglowodanowej,
- problemów skórnych (trądzik).
Co zrobić, żeby ograniczyć cukier w diecie?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rekomendowana, bezpieczna ilość cukru, którą możemy spożyć w ciągu dnia nie powinna przekraczać 10% ogółu energii. Jeśli spożywamy 2000 kcal dziennie, to będzie to ok. 200 kcal, czyli 10-12 łyżeczek cukru (1 łyżeczka to ok. 20 kcal). Niestety sporo z nas zdecydowanie przekracza tę ilość.
Aby ograniczyć ilość zjadanego cukru dodanego, warto przyjrzeć się swojej codziennej diecie.
- Należy jeść posiłki regularnie, mniej więcej o stałych porach, z przerwą od 3 do 5 godzin, tak aby zapobiec ewentualnym napadom głodu i chęci sięgnięcia po proste źródło energii w postaci batonika czy ciastka.
- Warto tak komponować posiłki, aby znalazły się w nich produkty z każdej kategorii (węglowodany, tłuszcze oraz białko). Posiłki powinny być smaczne, sycące i kolorowe – pozwoli to dodatkowo nasycić resztę naszych zmysłów takich jak węch czy wzrok.
- Do diety należy wprowadzić owoce, nawet te bardziej egzotyczne, nie bójmy się próbować nowych rzeczy. Owoce naturalnie zawierają cukier, konkretnie fruktozę. Są nie tylko słodkie, ale także bogate w niezbędne dla naszego organizmu witaminy i minerały.
- Czytanie etykiet gotowych produktów spożywczych pozwoli nam kontrolować to, co trafia do naszego żołądka. Do wielu produktów spożywczych producenci chętnie dodają cukier, nawet do przetworów mięsnych takich jak parówki czy wędliny.
- W obecnych czasach na rynku istnieje szereg alternatyw dla cukru, które nie wpływają negatywnie na organizm, nie powodują próchnicy zębów, otyłości czy innych problemów zdrowotnych. Alternatywne substancje słodzące mogą się okazać bardzo pomocne w zdrowszych wyborach żywieniowych, mogą uchronić przed wzrostem chorób cywilizacyjnych. Aktualnie najczęściej spotykanymi słodzikami na rynku są: acesulfam K, aspartam, sukraloza oraz niektóre alkohole cukrowe, takie jak ksylitol, maltitol czy erytrytol. Słodziki są od lat badane pod kątem wpływu na zdrowie człowieka. Każdy z nich dopuszczony na rynek konsumencki ma określoną przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) bezpieczną dawkę. Producenci wychodzą naprzeciw konsumentom i wprowadzają na rynek coraz więcej produktów „bez cukru”. Wybór jest naprawdę spory. Można zakupić gotowy produkt lub słodzik, który samemu można dodawać do potraw i napojów (ciast, owsianek, herbaty, kawy itp.).
Zjedzenie raz na jakiś czas kilku kostek czekolady czy innego wyrobu cukierniczego nie spowoduje nagle pogorszenia stanu zdrowia. Pamiętajmy jednak, że wszystko w nadmiarze może zaszkodzić. Jeśli mamy ochotę na coś słodkiego, to warto po prostu czasami sięgnąć po gotowy produkt, chociażby dla komfortu psychicznego.
Źródła:
- https://www.isosugar.org/sugarsector/sugar
- Korotko D., Watoła J. (2018), Słodziutki, biografia cukru, Warszawa: Agora.
- http://www.fao.org/3/a-x9892e.pdf
- Robinson J. (2014), Dzika strona jedzenia, Białystok: Illuminatio.
- Waugh A., Grant A. (2012), Ross & Wilson. Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby, Wrocław: Edra Urban & Partner.
- https://dietetycy.org.pl/substancje-slodzace/
Najnowsze komentarze