Dieta w zespole jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (ang. IBS – Irritable Bowel Syndrome) należy do najczęściej występujących chorób układu pokarmowego – cierpi na nią nawet 10-20% populacji, z czego dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn. Objawia się u osób dorosłych, zazwyczaj między 20. a 40. rokiem życia. Leczenie bazuje przede wszystkim na diecie. Jej istotę stanowią regularne posiłki, do tego np. ograniczenie kawy, jednak co do zasady menu chorego na IBS powinno być dostosowane indywidualnie. Należy wyeliminować z niego produkty, które zaostrzają objawy.

 

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą chorobą jelit. Charakteryzuje się bólami brzucha, które są zlokalizowane zwykle po lewej stronie podbrzusza. Nasilają się one zazwyczaj po posiłkach.

Choroba występuje w trzech postaciach:

• biegunkowej;
• zaparciowej;
• mieszanej z na przemian występującymi biegunkami i zaparciami.

 

Objawy

Do najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• biegunka, zaparcia lub ich występowanie na przemian;
• nasilający się po posiłkach ból brzucha;
• uczucie pełności nawet po niewielkim posiłku, wzdęcia;
• zgaga;
• nudności, wymioty;
• domieszka śluzu w kale;
• uczucie ciągłego zmęczenia.

Na czym polega diagnoza schorzenia? Dokonuje się jej na podstawie utrzymywania się typowych objawów przez minimum 3 miesiące, przy jednoczesnym wykluczeniu innych chorób (na podstawie odpowiednich badań diagnostycznych).

 

 

Dieta – ogólne zalecenia

W zespole jelita drażliwego dieta powinna być dostosowana indywidualnie. Przede wszystkim niezbędne jest ustalenie tych składników diety, które wywołują niepożądane objawy. Najłatwiej jest zrobić to, notując przez kilka dni zarówno to, co spożywamy, jak i towarzyszące nam po każdym posiłku dolegliwości. Kolejnym krokiem jest analiza poszczególnych objawów i na tej podstawie wyeliminowanie z diety szkodliwych produktów. 

Jadłospis w IBS różni się w zależności od postaci choroby:

• W zespole jelita drażliwego z towarzyszącą biegunką zaleca się dietę lekkostrawną, a w niej ograniczenie tłuszczu oraz nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego. Ten ostatni znajduje się m.in. w warzywach i owocach z pestkami i ze skórką, w pieczywie razowym, otrębach, orzechach i migdałach, ciemnym ryżu, grubych kaszach, maku. W zamian dobrze jest, by nasze menu zawierało błonnik rozpuszczalny, którego źródła stanowią np. błyskawiczne płatki owsiane, miąższ owoców, młode i delikatne warzywa.
• Z kolei w zespole jelita drażliwego z objawami w postaci zaparć sprawdza się dieta bogatoresztkowa, polegająca na zwiększeniu zarówno błonnika pokarmowego rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego. Rekomendowana dobowa ilość błonnika to 30-50 g.

Istnieją też określone ogólne zalecenia dietetyczne dla osób ze zdiagnozowanym IBS, takie jak:

• powolne i regularne jedzenie pięciu posiłków dziennie o małej objętości;
• unikanie opuszczania posiłków, jak też długich przerw pomiędzy nimi;
• ograniczenie spożycia potraw smażonych i tłustych;
• unikanie produktów i potraw wzdymających, takich jak m.in. rośliny strączkowe, kapusta, kalafior, cebula, czosnek, brukselka, brokuły czy np. kukurydza;
• ograniczenie kawy, mocnej herbaty, a także alkoholu i napojów gazowanych;
• stosowanie takich technik obróbki żywności, jak gotowanie na parze lub w wodzie, pieczenie w pergaminie, duszenie bez tłuszczu;
• picie minimum 2,5 litrów płynów dziennie, przede wszystkim wody;
• ograniczenie spożycia świeżych owoców – zaleca się do 3 porcji po 80 g każda w ciągu dnia.

Dieta FODMAP

Skrót FODMAP (dokładnie rzecz biorąc, low-FODMAP) to określenie diety będącej najczęściej stosowanym sposobem leczenia zespołu jelita drażliwego. Jest to akronim pochodzący od angielskich słów Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, co w tłumaczeniu na język polski oznacza „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole”. Jest to wskazówka wykluczeń i ograniczeń w tej diecie. FODMAP stanowi grupę szybko fermentujących i słabo wchłanialnych węglowodanów, odpowiadających za większość objawów IBS. Należą do nich:

• fruktoza;
• laktoza;
• fruktany;
• galaktany;
• poliole.

Węglowodany te działają w jelitach osmotycznie, co znaczy, że „ściągają” wodę do światła jelit, powodując biegunkę. Dodatkowo stanowią pożywkę dla bakterii, które „zjadają” węglowodany, których nie trawimy. Produkują przy tej okazji gazy, które rozciągają jelita, powodując ból oraz wzdęcia. Istotą diety FODMAP jest maksymalne ograniczenie tych substancji. 

Warto pamiętać, że jest to sposób żywienia zaliczający się do grupy diet eliminacyjnych, a te nie są zdrowe ani bezpieczne dla naszego organizmu, jeżeli nie stosuje się ich zgodnie z zaleceniami lekarza. Z tego też powodu przed rozpoczęciem takiej diety konieczna jest konsultacja lekarska, a kontrola lekarza lub dietetyka zalecana jest również w trakcie stosowania diety.

Dietę FODMAP przeprowadza się w trzech etapach. Każdy z nich jest istotny, umożliwia bowiem ustalenie określonej grupy produktów, na które jesteśmy szczególnie wrażliwi. Na tej podstawie ustalany jest długoterminowy, najbardziej dla nas optymalny sposób odżywiania się.

1. Ograniczenie produktów zawierających FODMAP – podczas tego trwającego 2-6 tygodni etapu stosowane jest menu złożone wyłącznie z artykułów o niskiej zawartości FODMAP.
2. Ponowne wprowadzanie produktów zawierających FODMAP – w okresie 8-12 tygodni stopniowo włączane są do jadłospisu produkty bogate w FODMAP (przyjmuje się wprowadzanie jednego produktu raz na 3 dni) przy jednoczesnym monitorowaniu objawów. Jeśli po zjedzeniu danego artykułu nie obserwujemy niepokojących dolegliwości, może on pozostać w naszej diecie.
3. Personalizacja diety – jest to wprowadzenie docelowego sposobu żywienia, ustalenie indywidualnej długoterminowej diety z jak najmniejszą ilością ograniczeń, do stosowania przez całe życie. Na tym etapie spożywamy produkty, które wcześniej zidentyfikowaliśmy jako te, które nie powodują przykrych objawów. Raz na jakiś czas dopuszcza się też podejmowanie prób włączenia do menu produktów, które powodowały dolegliwości – jest to swego rodzaju test, czy nadal nie są one przez nas dobrze tolerowane.

Czego unikać? Co jeść?

 

 

Wybierając produkty w diecie w zespole jelita drażliwego, dobrze jest kierować się zawartością w nich węglowodanów FODMAP. Warto wybierać tę żywność, która zawiera ich najmniej.

                               

	Produkty niezalecane w IBS (Żywność o wysokiej i średniej zawartości FODMAP)	Produkty zalecane w IBS (Alternatywne produkty ubogie w FODMAP)
Mięso, jaja, owoce morza	Marynowane mięsa, mięsa podawane z sosami, przetworzone mięso (np. salami, kiełbaski)	Mięso bez dodatków, owoce morza, jajka
Owoce	Jabłka, wiśnie, mango, suszone owoce, brzoskwinie, nektarynki, śliwki, arbuz, gruszka	Pomarańcza, mandarynka, grejpfrut, kiwi, truskawki, maliny, ananas, banany, winogrona, cytryna
Warzywa	Czosnek, cebula, por, szparagi, grzyby, kalafior, groszek cukrowy, karczochy, brukselka, kapusta, buraki	Papryka czerwona, cukinia, ziemniaki, marchewka, pomidor, sałata, ogórek, fasolka szparagowa
Pieczywo i zboża	Mąka, kasze i płatki pszenne, żytnie i jęczmienne oraz produkty na ich bazie – pieczywo, makarony i przekąski	Chleb orkiszowy na zakwasie, płatki kukurydziane, owsiane i jaglane, komosa ryżowa, ryż, wafle ryżowe (zwykłe), chleb owsiany na zakwasie, płatki z komosy ryżowej, mąki – owsiana, kukurydziana, pieczywo bez pszenicy, żyta i jęczmienia, makaron kukurydziany i ryżowy
Strączki	Czerwona fasola, falafele, soczewica gotowana, ciecierzyca gotowana	Ciecierzyca (z puszki), soczewica (z puszki)
Orzechy i nasiona	Nerkowce, pistacje	Orzechy macadamia, orzeszki ziemne, orzeszki pini, pestki dyni
Nabiał	Mleko krowie, skondensowane mleko słodzone, lody, napój sojowy	Mleko bezlaktozowe, jogurt (małe ilości), śmietanka, ser cheddar
Cukier/ słodziki / słodycze	Miód, syrop z agawy, ksylitol, syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy, wyroby cukiernicze z dodatkiem substancji słodzących (ksylitolu, sorbitolu, mannitolu)	Ciemna czekolada, cukier trzcinowy, syrop klonowy
Inne	Sosy i przyprawy z dodatkiem cebuli/czosnku, soki owocowe	Sos sojowy, majonez

 

Warto dodać, że wrażliwość na poszczególne produkty stanowi kwestię indywidualną. Najlepiej jest więc obserwować swój organizm i eliminować tylko tę żywność, która powoduje nasilenie dolegliwości. 

 

Podaje się, że stosowanie diety FODMAP jest skuteczne przede wszystkim wśród osób z postacią biegunkową zespołu jelita drażliwego. W przypadku zaparć bierze się początkowo pod uwagę  inne strategie żywieniowe, m.in.:

• zwiększenie podaży błonnika rozpuszczalnego (np. w formie babki płesznik);
• dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu;
• aktywność fizyczną.

 

Jak udowodniły badania, nawet 2/3 pacjentów odczuwa poprawę i wyraźną ulgę przy zastosowaniu protokołu dietetycznego FODMAP – i to już po pierwszych kilku tygodniach. Co więcej, duża część osób, która zaobserwowała poprawę objawów, deklarowała korzyści płynące ze zmiany diety nawet rok później.

 

 

Źródła:

• https://supermenu.com.pl/blog/dieta-w-zespole-jelita-drazliwego-ibs-zasady-i-zalecenia/#Dieta_dla_chorych_na_zespol_jelita_drazliwego_-_ogolne_zalecenia
• https://dietetykanienazarty.pl/b/dieta-w-zespole-jelita-drazliwego-ibs#co-nalezy-jesc-przy-ibs
• https://www.zikodlazdrowia.org/blog/alfabet-diet-f-jak-fodmap/?gad_source=1