Działania społeczne przeciwko marnowaniu żywności

XXI wiek miał raz na zawsze zażegnać istniejący od początków ludzkości problem głodu. Bogacące się społeczeństwa, wydajniejsza technologia oraz konsensus polityczny ustanowiony na początku stulecia napawały optymizmem oraz pozwały wyrażać nadzieje na zmarginalizowanie problemu.

Obrany przez zachodnie społeczeństwa neoliberalny kierunek polityczny, kult indywidualizmu oraz marginalizowanie opiekuńczej roli Państwa doprowadziły do punktu, w którym jedynym celem systemu produkcji stał się zysk a nie nakarmienie ludzi. Skutek?

Według raportu „Climate Change and Land” przygotowanego przez IPCC szacuje się, że obecnie 25-30% całkowitej wyprodukowanej żywności jest tracone lub marnowane [1]. Jednocześnie z raportu FAO wynika, że w 2019 r. niemal 690 mln ludzi na świecie cierpiało głód. Niestety, autorzy raportu prognozują, że do końca 2020 r. z powodu kryzysu wywołanego pandemią COVID-19, liczba ta może wzrosnąć o ponad 130 mln ludzi [2].

Problem głodu – kontekst historyczny

Głodem nazywamy długotrwały brak dostatecznej ilości pokarmu zaspokajającego podstawowe potrzeby żywieniowe człowieka, który może doprowadzić do śmierci. Dzisiaj już zapomniany w naszym świecie lęk przed śmiercią z głodu dawniej odgrywał decydującą rolę. Aby nie wybiegać zbyt daleko w przeszłość: w przedwojennej Polsce radość z odzyskania niepodległości nie mogła zakryć ponurej rzeczywistości. Wielu ludzi było wprost w tragicznej sytuacji finansowej. Wieczorne wydanie warszawskiego dziennika „ABC” w 1934 roku informowało, że w Łodzi pozbawieni źródła utrzymania ludzie zaczęli nawet nie tyle podbierać jedzenie psom, co… wyłapywać same psy.

Jednocześnie w tym samym okresie powstawały zręby polityki socjalnej, która z różnym skutkiem kontynuowana jest do dzisiaj [3]. Niestety rządy na Państw na całym świecie coraz częściej przerzucają odpowiedzialność za zapewnienie podstawowych środków bytowych swoim obywatelom na organizacje. Według niektórych źródeł w Unii Europejskiej 79 mln osób żyje poniżej progu ubóstwa, a aż 16 mln spośród tych osób otrzymało pomoc żywnościową za pośrednictwem instytucji charytatywnych [4]. Poniżej prezentujemy wybór społecznych działań przeciwko marnowaniu żywności.

Idee, działania, organizacje

Jedną z pierwszych tego typu organizacji było założone w 1924 roku Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej (PTPS). Naukowcy tworzący pierwszą z tych instytucji badali głównie warunki życia, w tym m.in. pamiętników bezrobotnych, chłopów i emigrantów. W pierwszym wydawnictwie PTPS pt. „Cele i zadania polityki społecznej” wskazano m.in. doniosłość racjonalnej polityki społecznej oraz pobudzania „szerszych kół społeczeństwa do współpracy przy rozwiązywaniu licznych zagadnień, które przedstawia kwestia socjalna” [5].

Banki Żywności

Pod koniec lat 60-tych w Stanach Zjednoczonych amerykański biznesmen – John van Hengel wykreował i powołał do życia Ideę Banków Żywności. W trakcie swojej pracy w lokalnej organizacji pomocowej zauważył, że wielu właścicieli sklepów marnuje żywność wyrzucając produkty, których termin ważności dobiegał końca. Van Hengel postanowił ją zbierać od handlowców żywność i przekazywać ją na bieżąco do miejskich jadłodajni. Jego działalność przybrała taką skalę, że zostały przekroczone możliwości ośrodków dożywiania. Postanowił, zatem założyć centralny punkt składowania żywności. Dzięki jego pomysłowi sieć Banków w USA rozrosła się do 200 obecnie działających i szybko znalazła swoich naśladowców na całym świecie (w tym również w Polsce).

Food not Bombs

W innej, nieco mniej ustrukturyzowanej formie działa założona w 1980 roku w Massachusetts inicjatywa Food not Bombs. Znana również z wielu polskich miast opiera swoją działalność na rozdawaniu ciepłych, wegańskich lub wegetariańskich posiłków ludziom biednym, bezdomnym i bezrobotnym. Akcji towarzyszy przekaz antyrządowy i antywojenny, a jej ideą przewodnią jest pokazanie, że kiedy władza wydaje pieniądze na niepotrzebne zbrojenia, wielu ludzi umiera z głodu.

Freeganizm

Jeszcze inną postawę prezentują freeganie, których antykonsumpcyjny styl życia zakłada czerpanie z zasobów, które już mamy do swojej dyspozycji i rezygnacja z niepotrzebnej nadprodukcji. W sferze praktycznej polega na odzyskiwaniu jedzenia nadającego się do spożycia np. z kontenerów przy supermarketach. W ten sposób ruch ten uświadamia społeczeństwu, że wartość pożywienia z punktu widzenia pieniądza jest inna niż z punktu widzenia możliwości zaspokojenia czystych biologicznych potrzeb.

Foodsharing i lodówki społeczne

Ostatnią wartą wspomnienia ideą jest tzw. foodsharing, czyli dzielenie się jedzeniem za pomocą  lodówek ustawionych w ogólnodostępnych miejscach. Idea powstała w 2012 roku w Niemczech również szybko znalazła swoich naśladowców na całym świecie. We Wrocławiu pierwsza lodówka społeczna (funkcjonująca również pod nazwą „jadłodzielni”) stanęła w 2016 roku. Od tamtej pory sieć rozrosła się do 24 punktów ustawionych w różnych punktach miasta. Dokładna mapa dostępna jest pod tym adresem.

Przypisy:

[1] Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) to organizacja, której zadaniem jest wspomaganie rządów państw w zrozumieniu zmian klimatycznych. Zakres jego badań to pustynnienie, degradacja ziemi, zrównoważone zarządzanie ziemią, bezpieczeństwo żywieniowe oraz przepływy gazów cieplarnianych w ziemskich ekosystemach (SRCCL). Wspomniany raport to przełomowe badanie przeprowadzone przez 107 ekspertów z 52 krajów. SRCCL po raz pierwszy zawiera kompleksowy przegląd całego systemu klimatyczno-lądowego i określa sam obszar ziemi jako „zasób krytyczny”. Raport dostępny jest tutaj: https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/08/4.-SPM_Approved_Microsite_FINAL.pdf
[2] Raport FAO, The State of Food Security and Nutrition in the World 2019, Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome, 2019.
[3] Obecne Ministerstwo Opieki Społecznej wzięło swój początek z Departamentu Pracy, wyłonionego na podstawie Tymczasowej Rady Stanu z 23 stycznia 1917 roku.
[4] Sprawozdanie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Jak uniknąć marnotrawienia żywności: strategie na rzecz poprawy wydajności łańcucha żywnościowego w UE: https://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A7-2011-0430+0+DOC+XML+V0//PL
[5] Ignacy Koschembahr-Łyskowski „Cele i zadania polityki społecznej”, Warszawa 1927: http://ptps.org.pl/data/pdf/cele_i_zadania_ps.pdf