Wszyscy słyszeliśmy o zanieczyszczeniu powietrza różnymi gazami, zanieczyszczeniu wód i gleby różnymi substancjami chemicznymi, a być może także o zanieczyszczeniu hałasem. Kto z nas jednak słyszał o czymś takim jak zanieczyszczenie świetlne? Wydaje się, że niewielu z nas słyszało o takim zjawisku. Tymczasem, tak jak pozostałe rodzaje zanieczyszczeń, wywiera ono wpływ na nasze zdrowie i jak przy każdym zanieczyszczeniu jest to wpływ negatywny. Czymże jest więc zanieczyszczenie świetlne, że należy się nim przejmować? I jaki wpływ może ono mieć na nasze zdrowie?
Czym jest zanieczyszczenie świetlne?
Zacznijmy od definicji zjawiska. Zanieczyszczenie świetlne (ang. light pollution) jest to nadmiar emitowanego sztucznego światła w naszym otoczeniu w godzinach nocnych. Źródłem tego zanieczyszczenia są w zasadzie jakiekolwiek źródła sztucznego światła, tj. latarnie, oświetlenie domowe lub biurowe, światła samochodów, lampy halogenowe oświetlające niektóre budowle lub billboardy, reklamy na mieście itp. Z tego powodu, gdy będąc w dużym mieście popatrzymy na niebo, to zamiast ciemnego nieba z licznymi gwiazdami (o ile mamy pogodną noc) możemy zobaczyć bardzo niewiele gwiazd i coś w rodzaju lekkiej łuny nad miastem. Dotyczy to zwłaszcza największych miast na Ziemi [1].
Oczywiście powstaje pytanie, dlaczego w ogóle mówimy o tym jak o zanieczyszczeniu? Zanieczyszczenie światłem wpływa na szereg działań zarówno człowieka, jak i przyrody. Astronomowie byli pierwszymi, którzy zaczęli zwracać uwagę na ten problem. Dawniej nie było problemem, aby obserwatoria astronomiczne były budowane w miastach, jednak obecnie astronomowie są zmuszeni budować je w miejscach odludnych, najmniej zanieczyszczonych przez światło. Zresztą dawniej jedynymi źródłami sztucznego światła były ogniska, pochodnie, lampy oliwne albo świece woskowe. Ludzie przez tysiąclecia byli przyzwyczajeni do rozgwieżdżonego nocnego nieba, które stanowiło ważną część różnych kultur. Dzisiaj wiele z tego tracimy [2].
Jakie zaburzenia powoduje zanieczyszczenie świetlne?
Jednak straty nie ograniczają się tylko do nauki czy kultury człowieka. Cierpi także lokalne środowisko naturalne. Naukowcy mówią o rozróżnieniu między „astronomicznym zanieczyszczeniem światłem” a „ekologicznym zanieczyszczeniem światłem”[3].
Nadmiar światła negatywnie wpływa na zachowanie niektórych zwierząt
Sztuczne światło może dezorientować i „więzić” ptaki i owady (np. ćmy), przez co nie mogą one z niego wylecieć. Mogą też wpadać na siebie albo w okoliczne konstrukcje, często tracąc życie. Oprócz tego zanieczyszczenie świetlne wpływa na relację drapieżnik-ofiara. Ćmy stają się wtedy łatwym łupem nietoperzy, ptaków, ropuch itd., z kolei drapieżne sowy nie mogą atakować wron żyjących na oświetlonych gałęziach drzew. Negatywne skutki nadmiaru światła odnotowywane są także w świecie flory [4].
Zaburzony cykl dobowy
Zmiany w przyzwyczajeniach dotyczą także ludzi. Pod wpływem sztucznego światła zostaje zaburzony cykl dobowy – zwłaszcza, gdy jesteśmy pod jego wpływem w późnych godzinach wieczornych. Gospodarka hormonalna człowieka zostaje zaburzona. Człowiek posiada kilka hormonów, które są produkowane tylko w nocy i tylko w warunkach ciemności. Są to: melatonina, somatotropina i wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP). Melatonina odpowiada za całokształt rytmu dobowego człowieka, a zwłaszcza za jakość snu i okresu czuwania. Somatotropina odpowiada za prawidłowy wzrost człowieka. Natomiast VIP jest hormonem odpowiadającym za prawidłową pracę niektórych narządów układu pokarmowego, jak żołądek i trzustka, a także za rozszerzanie naczyń krwionośnych (tj. obniża ciśnienie krwi) [5].
Stres, bezsenność, zmęczenie
Zaburzenia w produkcji tych hormonów powodują szereg dolegliwości. Gdy jesteśmy wystawieni na nadmiar sztucznego światła wieczorem lub w nocy, przyczynia się to do pewnych zaburzeń, takich jak bezsenność, zaburzenia zegara biologicznego, stres, zmęczenie, a także osłabienie układu immunologicznego, a nawet może zwiększać ryzyko pojawienia się raka piersi [6]. Wystawienie na nadmiar światła (zarówno naturalnego, jak i sztucznego) może też prowadzić do depresji.
Depresja
Badania przeprowadzone za kołem podbiegunowym w Finlandii wyraźnie wykazały, że do większej liczby samobójstw dochodzi nie podczas nocy polarnej (kiedy słońce jest schowane pod horyzontem przez wiele dni), lecz w trakcie dnia polarnego (kiedy przez wiele dni brakuje odpowiedniej naturalnej ciemności) [7]. Ilustruje to, jak bardzo ważny dla człowieka jest właściwy odpoczynek senny, tj. 7-8 godzin dziennie dla dorosłego człowieka i odpowiednio więcej dla dzieci i osób starszych. Ponadto poważnym problemem jest także efekt olśnienia, powodujący chwilowe zaburzenia widzenia, co może np. prowadzić do wypadków samochodowych (dotyczy to zwłaszcza starszych kierowców) [8].
Zanieczyszczenie światłem i organizacje działają na rzecz ograniczenia emisji światła
Dotychczas na całym świecie pojawiły się różne inicjatywy mające na celu propagowanie problemu zanieczyszczenia światłem i jego przeciwdziałanie. W Polsce główną organizacją zajmującą się tym problemem jest Stowarzyszenie Polaris-OPP. Na poziomie międzynarodowym taką rolę pełni International Dark-Sky Association. Organizacje propagują wiedzę o zanieczyszczeniu świetlnym, prowadzą również ewidencję tzw. obszarów ciemnego nieba (w Polsce mamy ich obecnie pięć, np. Izerski Park Ciemnego Nieba) oraz prezentują różne techniczne sposoby ograniczania nadmiaru emisji sztucznego światła, np. przez zastosowanie odpowiednich opraw na latarnie, tak aby całość wiązki światła była kierowana w dół, na ulice i chodniki, zamiast do góry.
Jak chronić się przez zanieczyszczeniem światłem?
Po pierwsze należy zadbać o to, aby pomieszczenie, w którym śpimy, było całkowicie ciemne, czyli aby nie wpadał do niego nadmiar światła z zewnątrz.
Po drugie nie należy używać urządzeń elektronicznych (telewizorów, komputerów, smartfonów) na kilka godzin przed snem [9].
Jednak jeżeli już musimy to robić, to dobrze jest uruchomić tzw. tryb nocny. Jest to tryb, który ogranicza emisję tzw. światła niebieskiego – najbardziej pobudzającego nasz organizm do działania – co sprawia, że kolor ekranu zbliża się bardziej ku czerwieni. Na smartfony (np. z systemem Android) można ściągnąć odpowiednią aplikację. W przypadku Windowsa 10, tryb wyświetlania nocnego jest wbudowany w system operacyjny, można go uruchomić w ustawieniach systemu Windows, w opcjach ekranu
Dzięki zastosowaniu powyższych rad możemy być pewni polepszenia jakości naszego nocnego snu i ogólnego samopoczucia.
Autor tekstu: Adrian Zarański
PRZYPISY:
[1] Nawalkowski P., Pojęcie zanieczyszczenia sztucznym światłem i jego zakres, https://ciemneniebo.pl/pl/zanieczyszczenie-sztucznym-swiatlem
[2] Nawalkowski P., Zanieczyszczenie sztucznym światłem w kulturze i estetyce, https://ciemneniebo.pl/pl/zanieczyszczenie-sztucznym-swiatlem/na-kulture-i-estetyke
[3] Nawalkowski P., Ekologiczne zanieczyszczenie sztucznym światłem, https://ciemneniebo.pl/pl/zanieczyszczenie-sztucznym-swiatlem/na-ekologie
[4] Tamże.
[5] Sala K., Zanieczyszczenie świetlne. Zagrożenia i sposoby jego ograniczania, w: Rocznik Administracji Publicznej 2020 (6), s. 254-266.
[6] Nawalkowski P., Wpływ sztucznego światła na zdrowie, https://ciemneniebo.pl/pl/zanieczyszczenie-sztucznym-swiatlem/na-zdrowie-czlowieka
[7] Sala K., op. cit.
[8] Tamże.
[9] Lech A., Dlaczego powinniśmy spać w całkowitej ciemności?, https://ciemneniebo.pl/pl/aktualnosci/22-artykuly-i-publikacje/252-dlaczego-powinnismy-spac-w-calkowitej-ciemnosci
Najnowsze komentarze