Neuroplastycznością mózgu nazywamy jego zdolność do tego, by reagować, a także dostosowywać się do zmiennych warunków otoczenia.
Jeszcze nie tak dawno panowało przekonanie, że przychodzimy na ten świat z pewną liczbą komórek mózgowych, które wraz z upływem lat umierają, a my nie możemy ani rozwijać swojego potencjału, ani nie mamy na niego wpływu. Obecnie wiemy już jednak doskonale, że nasz mózg zmienia się przez całe życie. Na to, jak szybko i sprawnie funkcjonuje, w dużym stopniu wpływa to, czym się zajmujemy, jakie podejmujemy aktywności oraz jaką zdobywamy wiedzę i umiejętności. Mamy całkiem spory zakres kontroli nad funkcjonowaniem naszego mózgu zarówno dzisiaj, jak i za dziesiątki lat.
Budowa mózgu
Co wiemy o mózgu człowieka (łac. cerebrum)? Jego waga to ok. 1,5 kg, a tworzą go komórki nerwowe zwane neuronami. Na ich budowę składa się z kolei ciało komórkowe oraz wypustki nerwowe, tj. akson i dendryty. Może ich być od 90 do nawet 200 miliardów. Jako że każdy neuron wchodzi w połączenia z wieloma tysiącami (10-50 tysięcy) innych, tych powiązań między komórkami nerwowymi jest więcej. Z nich wszystkich powstaje tzw. sieć neuronalna, inaczej sieć połączeń. Dochodzi do tego w efekcie stymulacji i uczenia się naszego mózgu, dzięki którym rozwija się on i przeobraża. Taka przebudowa oraz dostosowywanie się tego narządu do tego, czego doświadczamy z zewnątrz – co słyszymy, widzimy, czego dotykamy itd. – jest jego plastycznością.
Czym jest neuroplastyczność?
Słowo „neuroplastyczność” po raz pierwszy padło z ust włoskiego psychiatry Ernesto Loup-Garou w 1906 roku, natomiast w roku 1890 psycholog William James wyraził sugestię o wyjątkowo plastycznej materii organicznej, przede wszystkim tkance nerwowej. Twierdzenie to zostało jednak w tamtym okresie zupełnie zignorowane. Obecnie, za sprawą postępu technologicznego, możemy już być pewni, że nie jesteśmy zdani jedynie na umiejętności umysłowe z momentu narodzin. Przykładowo: lata 60. XX wieku to czas badań, jakie naukowcy przeprowadzili na starszych osobach, które przeszły udar, a mimo to wróciły do sprawności. Stanowiło to dowód na znacząco większą elastyczność mózgu, a także na jego możliwości powrotu do działania po doznanym uszkodzeniu.
Mówiąc prostym językiem, neuroplastyczność jest więc zdolnością mózgu do zmiany i rozwoju, do których dochodzi na skutek tworzenia się nowych połączeń. Ma to na celu dostosowanie się do przyswajania nowych informacji oraz szybszego ich przetwarzania.
Jak działa neuroplastyczność?
Małe dziecko nie tylko szybko się zmienia, ale i z niesamowitą szybkością uczy się nowych rzeczy – zajmuje mu to o wiele mniej czasu niż nam, dorosłym. Co fascynujące, w mózgu dziecka od trzeciego roku życia występuje aż 15 000 synaps (połączeń) na jeden neuron. W wieku dorosłym mamy ich przeciętnie już tylko około połowę. Jak do tego dochodzi?
Otóż wraz z upływem lat nasz mózg dojrzewa, zdobywa nowe doświadczenia i przyjmuje określone bodźce, a tym samym porządkuje się, tj. niektóre połączenia wzmacnia, a inne eliminuje. Jest to proces zwany przycinaniem synaptycznym. Można to łatwo udowodnić, patrząc chociażby na naukę języka obcego. W przypadku, gdy nie mamy sposobności używania go w praktyce, zapominamy go (jednak to też stanowi element neuroplastyczności). Obrazowo można to przedstawić tak: w chwili narodzin nasz mózg stanowi rodzaj nieskończonego zbioru ścieżek. Co istotne, nie są one jednak w wystarczającym stopniu ze sobą połączone, za sprawą czego nowo narodzone dzieci nie potrafią jeszcze mówić czy np. chodzić. Jednak w miarę jak dorastamy w naszym mózgu tworzy się coraz więcej „dróg”.
Tym, co zdecydowanie fascynuje w mózgu człowieka, jest fakt, że gdy dochodzi do uszkodzenia pewnych jego obszarów związanych z określonymi funkcjami, zdrowe części mózgu mogą te funkcje przejąć, natomiast zdolności ulegają przywróceniu.
Co wspomaga neuroplastyczność mózgu?
Zdrowy sen
Odpowiednia długość i jakość snu jest nieodzowna zarówno dla prawidłowego przebiegu procesów regeneracji organizmu, jak i dla mechanizmów naprawczych mózgu. Te ostatnie mają miejsce przede wszystkim wtedy, gdy śpimy. Higiena snu stanowi dla tego narządu najważniejszy czynnik. Zostało naukowo udowodnione, że podczas gdy śpimy dochodzi do wzmocnienia się połączeń dendrytycznych. Dendryty stanowią niewielkich rozmiarów wypustki na końcu komórek nerwowych, za pomocą których przekazywane są informacje między neuronami.
Warto tu też zwrócić uwagę na uczucie zmęczenia. Sami na sobie możemy zaobserwować, że będąc niewyspanymi, trudno jest nam się skoncentrować, a nasza wydajność i produktywność spada do minimum. Najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest odpoczynek, ewentualnie choćby krótki spacer. Dobrze jest też położyć się wcześniej spać.
Nauka nowych rzeczy
Jak udowodniły wyniki nowoczesnych badań, nasz mózg stale tworzy nowe ścieżki nerwowe, a także przekształca te już istniejące. Dzieje się tak w celu:
- nauki nowych informacji;
- dostosowania się do nowych doświadczeń;
- tworzenia nowych wspomnień.
Chcąc zachować sprawność naszego mózgu, warto każdego dnia angażować go w różne aktywności. Można w tym celu podjąć naukę języka obcego lub trenować pamięć, przyswajając nowe wiadomości (warto to robić nawet w starszym wieku). Praktycznie rzecz biorąc, może to być wyuczenie się codziennie określonej liczby nowych słówek z języka obcego, zapamiętanie tekstu z książki lub nauka gry na instrumencie muzycznym.
Jakich efektów regularnego treningu mózgu możemy oczekiwać?
- łatwiejsze zapamiętywanie większej ilości informacji;
- szybsze rozumienie kontekstu;
- większa produktywność i zorganizowanie;
- łatwiejsze uczenie się nowych rzeczy;
- wzrost umiejętności zarządzania swoim czasem;
- lepsze dostosowanie się do tego, co przynosi nam życie.
Świadomość
Pojęcie bycia tu i teraz jest obecnie powszechnie znane. Warto każdego dnia zatrzymać się i zaobserwować, co się dzieje w tej konkretnej chwili. Liczy się tylko to, co teraz, bez rozpamiętywania przeszłości ani wybiegania myślami naprzód, do przyszłości. Jak udowodnili naukowcy, pozostanie świadomym wrażeń i dźwięków wokół nas okazała się czynnikiem kluczowym w badaniach, których celem było wsparcie neuroplastyczności mózgu.
Zabawa
Wbrew pozorom zabawa i gry nie są przeznaczone wyłącznie dla dzieci. Wręcz na odwrót: odgrywają nieocenioną rolę również w przypadku dorosłych. Udział w rozgrywkach karcianych, szachowych czy np. gra w planszówki to sprawdzona metoda na usprawnienie pracy naszego mózgu.
Aktywny tryb życia
Trenujemy nasze ciało, a co z mózgiem? To też mięsień, a więc powinno się go ćwiczyć. Gimnastyka pomaga w ochronie mózgu przed pojawiającym się wraz z wiekiem osłabieniem i chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak np. choroba Alzheimera. Regularne ćwiczenia niosą ze sobą następujące korzyści:
- prowadzą do wzrostu przepływu krwi;
- pobudzają proces uwalniania się w organizmie substancji chemicznych, np. endorfin, czyli naturalnych środków przeciwbólowych;
- zapobiegają utracie komórek nerwowych w hipokampie, który odpowiada m.in. za pamięć i uczenie się;
- uwalniają tzw. białko BDNF, które jest istotne w tworzeniu nowych neuronów w tym samym obszarze mózgu.
Ćwiczmy więc regularnie, najlepiej próbując połączyć trening siłowy z aktywnością aerobową.
Nieuniknione błędy
Nie lubimy popełniać błędów, jednak są one niejako wpisane w ludzką naturę. Popełniając błąd w czymś, co ma dla nas duże znaczenie, dużo lepiej zapadnie nam on w pamięć, a w związku z tym będzie bardzo prawdopodobne, że ponownie już go nie popełnimy. Aspekt ten także jest związany neuroplastycznością naszego mózgu. W przypadku głębokiego emocjonalnego zaangażowania w to, czego się podejmujemy, zdecydowanie szybciej się tego nauczymy. Zauważmy, że w okresie szkolnym dużo łatwiej uczyliśmy się tych przedmiotów, które nas faktycznie interesowały.
Podsumowanie
Jak widać, mózg można poddać treningowi, a teraz wiemy już też, jak najlepiej się za to zabrać. Warto jednak wiedzieć przy tym też, co temu narządowi szkodzi. Są to takie czynniki jak:
- stres;
- niedostateczna ilość i jakość snu;
- stosowanie substancji uzależniających, takich jak np. alkohol czy narkotyki.
Co warte zaznaczenia, zwiększenie neuroplastyczności mózgu nie jest równoznaczne ze wzrostem poziomu naszego IQ, nie staniemy się więc mądrzejsi. Mimo to zdecydowanie warto ćwiczyć mózg – da nam to korzyści w postaci efektywniejszej i wydajniejszej pracy, szybszego łączenia informacji w całość oraz uczenia się nowych rzeczy, a także zapamiętywania ważnych wiadomości. Co istotne, uchronimy się tym sposobem przed zaburzeniami funkcji poznawczych w podeszłym wieku.
Źródła:
- https://www.brainmarket.pl/blog/neuroplastycznosc-mozgu–jak-zmienia-sie-nasz-mozg-w-ciagu-zycia–jak-wspierac-neuroplastycznosc-mozgu/ [dostęp: 19.06.2024]
- https://gemini.pl/poradnik/artykul/plastycznosc-mozgu-czym-jest/ [dostęp: 19.06.2024]
- https://www.neurogra.pl/podstawa-naukowa/czym-jest-neuroplastycznosc [dostęp: 19.06.2024]
- https://afazja.com.pl/czym-jest-neuroplastycznosc/ [dostęp: 19.06.2024]
Najnowsze komentarze