Chyba trudno o bardziej złożony narząd człowieka niż jego mózg. Jest on odpowiedzialny zarówno za nasze emocje i nastrój, jak i pragnienia czy świadomość. U dorosłej osoby zawiera on przeciętnie około 100 miliardów komórek mózgowych, przy czym każdej z nich przypada w udziale blisko 1000 połączeń synaptycznych. Do każdej emocji, którą odczuwamy, każdej myśli, która przyjdzie nam do głowy, i każdej czynności, jaką wykonujemy, potrzebne jest skomunikowanie się komórek mózgowych. Proces ten inicjują związki chemiczne określane neuroprzekaźnikami.
Neuroprzekaźniki – czym są?
Neuroprzekaźniki, zwane również neurotransmiterami i neuromediatorami, uważa się nieraz za swego rodzaju chemicznych posłańców naszego organizmu. Za sprawą cząsteczek tych związków chemicznych układ nerwowy przenosi sygnały między neuronami, a także z neuronów do gruczołów i mięśni. W zależności od receptora, z którym łączy się neuroprzekaźnik, może on działać na komórkę nerwową pobudzająco, hamująco lub modulująco.
Serotonina, dopamina, acetylocholina czy noradrenalina to przykłady głównych neuroprzekaźników. Jak dowodzą naukowcy, nierównomierny poziom tych związków chemicznych w mózgu lub też zmiany w zakresie ich funkcjonowania leżą u podstaw większości zaburzeń psychicznych.
Początkowo zajmowano się jedynie kilkoma neurotransmiterami, wskazując je jako odpowiedzialne za procesy myślowe. Występowanie depresji wiązano z niskim poziomem serotoniny, z kolei schizofrenię z podwyższoną dopaminą, natomiast mówiąc o zaburzeniach lękowych, wskazywano podwyższony stan noradrenaliny. Wnikliwie badano również wpływ acetylocholiny, glutaminianu, kwasu asparaginowego oraz gamma-aminomasłowego (GABA). Ostatnie pół wieku to okres, w którym wyróżnione zostały również liczne inne neuroprzekaźniki. W opinii uczonych mózg człowieka zawiera ich ponad sto.
Co interesujące, w momencie narodzin nie jest nam zapewniony starczający na całe życie zasób związków chemicznych. W mózgu człowieka trwa nieustanna produkcja neuroprzekaźników. Badania naukowe pozwoliły też zlokalizować, w których jego częściach podlegają one syntezie.
Neuroprzekaźniki – jak działają?
Neuroprzekaźniki oddziałują na cały nasz organizm. Do komunikacji między neuronami dochodzi drogą impulsów elektrycznych oraz reakcji chemicznych. Na czym to polega?
Jedna komórka nerwowa przesyła sygnał do drugiej poprzez synapsę. Jest to punkt, w którym kontaktują się one, przy czym nie jest to kontakt bezpośredni. Neuroprzekaźniki kumulują się w tzw. pęcherzykach synaptycznych komórki nadającej. W momencie rozpoczęcia procesu dochodzi do egzocytozy, w wyniku której pęcherzyki ulegają połączeniu z błoną komórkową. Wolne neurotransmitery przechodzą następnie do błony komórkowej drugiego neuronu, gdzie w kolejnym kroku łączą się z receptorem. Ten ostatni pobudza lub hamuje działanie komórki nerwowej.
Neuroprzekaźniki – rodzaje
Rozróżniamy różne rodzaje neuroprzekaźników, a podział ten bazuje na sposobie ich działania na komórkę nerwową:
- neuroprzekaźniki pobudzające – za ich sprawą neuron docelowy wykazuje większą tendencję do wyzwalania potencjału czynnościowego;
- neuroprzekaźniki hamujące – za ich sprawą docelowa komórka nerwowa ma mniejszą możliwość wyzwolenia potencjału czynnościowego;
- neuroprzekaźniki modulacyjne – działają równocześnie na większą liczbę neuronów, dodatkowo mogą modyfikować oddziaływanie innych neuroprzekaźników.
Warto wiedzieć, że do odbudowy neurotransmiterów dochodzi w trakcie naszego snu. Z tego powodu nie może dziwić, dlaczego lekarze tak podkreślają jego znaczenie w odniesieniu do zdrowia i kondycji całego naszego organizmu.
Kluczowe neuroprzekaźniki
Poszczególne neuroprzekaźniki oddziałują na nasz organizm w sposób odmienny, aktywizują też inne rodzaje komórek.
Acetylocholina (Ach) – to pierwszy odkryty neurotransmiter, cząsteczka o niewielkich rozmiarach, która działa w sposób bezpośredni. Robi to przede wszystkim w mięśniach, tj. wspiera przenoszenie naszych intencji na realne działanie, na ruch. Sygnały z komórek nerwowych przesyłane są do włókien mięśniowych. Acetylocholina spełnia jednak w mózgu także inne zadania: jest pomocna w ukierunkowaniu naszej uwagi, poza tym ma kluczowe znaczenie w regulowaniu wydolności wielu organów naszego ciała (takich jak serce, płuca, jelita, pęcherz moczowy, a także gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze).
Dopamina (DA) – razem z adrenaliną i noradrenaliną zalicza się do grupy neuroprzekaźników, które określa się katecholaminami. Zaburzenia w jej funkcjonowaniu w mózgu skutkują chorobami ośrodkowego układu nerwowego, takimi jak m.in. schizofrenia, choroba Parkinsona czy np. różnego typu uzależnienia psychiczne. Dopamina odpowiada też za regulację wchłaniania zwrotnego jonów sodu w tzw. kanalikach proksymalnych. Zakłócenia w tym zakresie mogą stanowić jeden z istotniejszych powodów występowania u ludzi nadciśnienia tętniczego.
Noradrenalina (NE) – noradrenalina to dwa w jednym: jednocześnie hormon, jak i neuroprzekaźnik. Wpływa na takie aspekty jak nasz nastrój, pamięć, pobudzenie, czuwanie i stres. Wyniki ostatnich badań wykazały też jej udział w chorobie Parkinsona oraz w zespole stresu pourazowego.
Epinefryna – powszechnie znana raczej jako adrenalina, również jest zarówno hormonem, jak i neuroprzekaźnikiem. Najogólniej mówiąc, stanowi wyzwalany przez układ nadnerczy hormon stresu, niemniej oddziałuje jako neuroprzekaźnik w mózgu.
Histamina – pełni rolę w sytuacji wystąpienia reakcji alergicznych – powstaje w odpowiedzi układu immunologicznego na patogeny. Ponadto ma też znaczenie w takich procesach jak metabolizm, kontrola cyklu snu i czuwania, regulowanie poziomu hormonów czy np. kontrola temperatury.
Serotonina (5HT) – jej najpowszechniej znanym działaniem jest modulowanie naszego nastroju, z tego też powodu określa się ją więc uspokajającą substancją chemiczną. Jej brak łączy się z występowaniem depresji. Neuroprzekaźnik ten pełni jednak również inne role, m.in. uczestniczy w sterowaniu snem, apetytem i pamięcią.
Trójfosforan adenozyny (ATP) – neuroprzekaźnik ten wykazuje swoje działanie w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Określa się go energetyczną walutą życia. Ma on swoje znaczenie w takich procesach jak m.in.:
- kontrola autonomiczna;
- komunikacja z komórkami glejowymi;
- transdukcja sensoryczna.
Ponadto badania naukowe pozwalają domniemywać, że ATP ma też swój udział w takich problemach o podłożu neurologicznym jak urazy, ból czy zaburzenia neurodegeneracyjne.
Glutaminian (GLU) – jest w największym stopniu pobudzającym neurotransmiterem w mózgu. Efekt podekscytowania, jaki się z nim wiąże, odgrywa istotną rolę w pamięci, jak i w procesie uczenia się. Jednak jego zbyt wysoki poziom może skutkować śmiercią neuronów w następstwie udaru, stwardnienia zanikowego bocznego czy np. urazowego uszkodzenia mózgu.
Kwas gamma-aminomasłowy (GABA) – jego rola jest szczególnie istotna w fazie rozwoju mózgu, bowiem we wczesnym jego etapie GABA wspiera powstawanie obwodów mózgowych. Neuroprzekaźnik ten wykazuje ponadto działanie przeciwbólowe i przeciwdepresyjne. Ma on właściwości hamujące w odniesieniu do sygnałów wysyłanych przez neurony – w przypadku, gdy proces ten zachodzi zbyt intensywnie, mogą wystąpić drgawki.
Endorfiny – neurotransmitery te działają hamująco na przesyłanie sygnałów bólu, a dodatkowo wzbudzają uczucie euforii. Nasz organizm produkuje je w sposób naturalny w reakcji na ból, ale również w odpowiedzi na inne czynniki, takie jak np. ćwiczenia aerobowe.
Neuroprzekaźniki mają fundamentalne znaczenie w komunikacji komórek nerwowych. Oddziałują na liczne procesy zachodzące w naszym organizmie, takie jak m.in. mimowolne ruchy, ale też pamięć, funkcje poznawcze, jak również nastrój. Cały ten układ jest wysoce skomplikowany, wykazuje też silne powiązania.
Źródła:
- https://insulinoopornosc.com/neuroprzekazniki/
- https://www.hellozdrowie.pl/rola-neuroprzekaznikow-w-poprawnym-funkcjonowaniu-organizmu/
Najnowsze komentarze